Μετά από αμέτρητες επισκέψεις, κάθε εποχή του χρόνου, σε όλους τους νομούς, σε βορρά και νότο, με αμάξι αλλά και μηχανή, με καύσωνες αλλά και βροχές, σε μπαράκια στις πόλεις με φοιτητές αλλά και στον ημιμαραθώνιο στο Αρκαλοχώρι, σε κάμπινγκ αλλά και σε ενοικιαζόμενα δωμάτια παλαιομοδίτικα, σε πεντάστερα αλλά και φιλοξενούμενος, σε παραλίες και σε φαράγγια, δεν έχω απάντηση. Τουλάχιστον όχι συγκεκριμένη απάντηση. Ακόμη ένα επταήμερο road trip στα μέσα Ιουλίου του 2021 στην ευρύτερη περιοχή του Ρεθύμνου, προσπαθεί να δώσει τις δικές του απαντήσεις.
Ο κύριος μπροστά μας έχει βγει από το αυτοκίνητό του, διαμαρτυρόμενος γιατί δεν σηκώνεται η μπάρα του πάρκινγκ για να μπορέσει να περάσει. Η φωτεινή ένδειξη δηλώνει δύο κενές θέσεις, αλλά η μπάρα δε σηκώνεται. Φορώντας μόνο το μαγιό του, με δέρμα με υφή τσιγαρόχαρτου, μαυρισμένος, με γυαλιά ηλίου που παραπέμπουν σε εφοπλιστή της δεκαετίας του 1970, μας πιάνει την κουβέντα. Καλοσυνάτος και φιλικός, μας προτρέπει να επισκεφτούμε δύο-τρία μέρη κοντά στην πόλη του Ρεθύμνου, καθώς παρατηρώ το αλεξίπτωτο θαλάσσης να κινείται πάνω από το κεφάλι του πέρα, στον ορίζοντα, ανατολικά.
Η ζέστη είναι φοβερή, ξερή, χωρίς αέρα. Οι παραλίες της πόλης του Ρεθύμνου, καθαρές, στολισμένες με γαλάζιες σημαίες, είναι ασφαλείς με άπνοια. Τα ισχυρά ρεύματα και τα πελώρια κύματα που δημιουργούνται όταν φυσάει βόρειος άνεμος, οδηγούν τις αρχές και τους ναυαγοσώστες να υψώνουν μικρές κόκκινες σημαίες, ως προειδοποιήσεις. Η δύναμη των κυμάτων, γίνεται ανίκητη. Σήμερα πάντως δεν είναι έτσι.
Η παλιά πόλη
Η μπάρα επιτέλους ανοίγει και είμαστε όλοι ικανοποιημένοι. Η απόσταση από τα πάρκινγκ της μαρίνας μέχρι την παλιά πόλη του Ρεθύμνου είναι πέντε λεπτά περπάτημα. Τα δημοφιλή ηλεκτρικά πατίνια, προσπερνούν τους πεζούς με το θράσος και την αλαζονεία της φορτισμένης τους μπαταρίας. Το παρκαρισμένο τουριστικό τρενάκι το λένε «Τάλω», με μόνη ομοιότητα με το μυθικό ρομπότ, τη μεταλλική του υφή. Η παραλιακή οδός είναι καθαρή, περιποιημένη. Φοίνικες και λουλούδια, φροντισμένα και σωστά κλαδεμένα φτάνουν μέχρι την είσοδο του παλιού λιμανιού. Οι πρώτες selfies βγαίνουν εδώ, με φόντο το φάρο και τον παλιό κυματοθραύστη. Ζευγάρια με ψάθινα καπέλα και αθλητικά παπούτσια, συντονίζουν το βήμα τους με τη θετική τους ψυχική διάθεση.
Ναι, είναι πολύ όμορφα εδώ.
Στα στενά, δαιδαλώδη δρομάκια της παλιάς πόλης, κυριαρχεί η αίσθηση της Μέσης Ανατολής, ή, και της Βόρειας Αφρικής. Η Ιστορία του Ρεθύμνου ξετυλίγεται απλόχερα σε κάθε βήμα, σε κάθε στροφή. Τούρκικες είσοδοι κτιρίων, βενετσιάνικες επιρροές, βυζαντινά σοκάκια. Ένα ζωντανό μουσείο, με την υπέροχη Φορτέτζα, το κάστρο της πόλης, τακτοποιημένο και συμμαζεμένο, να φαίνεται πρώτο απ’όπου και να πρωτοκοιτάξεις την πόλη. Τα μαγαζάκια του σήμερα, τουριστικά και μη, αξιοποιούν τα ισόγεια των διατηρητέων κτιρίων. Κάποια από αυτά εξαιρετικά καλού γούστου και νέας αισθητικής. Ανάμεσά τους θα βρει κανείς και την Κρήτη σε όλες της τις μορφές. Από τον λυράρη οργανοποιό, Νίκο Παπαλεξάκη, ο οποίος συνεχίζει αλλά και επανεφευρίσκει την τέχνη της χειροποίητης λύρας, την οικογένεια του Γιώργου Χατζηπαράσχου, όπου όλες οι γενιές μαζί συνεχίζουν και μεταμορφώνουν ακόμη και σε ατραξιόν τη ζαχαροπλαστική του μπακλαβά και του καταϊφιού, τον ξυλόφουρνο του Αλεξανδράκη, όπου το ξεφούρνισμα, λόγω θερμοκρασίας, είναι η ταλαιπωρία του καλοκαιριού αλλά και το πάρτι του χειμώνα. Στη Μητρόπολη του Ρεθύμνου, στην εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου, όπου τα χέρια του συντηρητή έργων τέχνης και αγιογράφου Απόστολου Θεοδωρακόπουλου, πορφυρά από το χρώμα της ανάπλασης των αγιογραφιών, ταλαιπωρημένων από την υγρασία, μοιάζουν με πληγωμένα τάματα στην Τέχνη και την Πίστη.
Στους δρόμους εικόνες, χαμόγελα, καλέσματα για μια τσικουδιά, ανάμεσα σε μικρά γκρουπ τουριστών από τη Ρωσία ή τη Γερμανία. Κάτω από τις πηχτές σκιές από τις χρωματιστές μπουκαμβίλιες, ανταλλάσσονται κουβέντες ανάμεσα σε γνωστούς που συναντιούνται τυχαία και ξαποσταίνουν αποφεύγοντας την κάψα του μεσημεριανού ήλιου. Το Ρέθυμνο δεν είναι μόνο ένας τουριστικός προορισμός αλλά και μια πόλη με κανονική ζωή, χωρίς εποχικότητα. Πανεπιστημιούπολη, με την ένταση και το σφρίγος των φοιτητών να δίνουν ρυθμό, με πλούσια νυχτερινή ζωή, αμέτρητα ταβερνάκια και καφενέδες με μεζέδες, οίνο και τσικουδιά, με εστιατόρια υψηλών απαιτήσεων, όπως το «Πρίμα Πλώρα», και με μπαράκια διάσπαρτα στα πιο όμορφα σημεία της πόλης, γουστόζικα, μουσικά, ρυθμικά και αρκούντως αλκοολικά. Αλλά η αναζήτηση της Κρήτης πρέπει να συνεχιστεί.
Το αυτοκίνητο ζορίζεται στις στροφές και τις ανηφόρες, τα λίγα κυβικά του σε συνδυασμό με το απαραίτητο air condition με υποχρεώνουν να «παίζω» μεταξύ πρώτης και δευτέρας ταχύτητας εναλλάξ. Η φύση τριγύρω, ξανθιά, με ανταύγειες καφετιές και ανοιχτές πρασινωπές από τα φύλλα των αμέτρητων ελαιώνων. Τα βουνά μοιάζουν με γιγάντιες πέτρες, μονοκόματες, τυχαία εριμμένες στη γη από τον ουρανό, πιθανότατα μετά από κάποιον καυγά του Δία με… κάποιον. Η ελληνική μυθολογία μοιάζει να έχει εμπνευστεί όλες της τις ιστορίες σε αυτόν εδώ τον τόπο. Κάποιες έχουν υιοθετήσει το νησί της Κρήτης ως άλλη θεατρική σκηνή, παράλογη στους προλόγους των, όπως η αρπαγή της Ευρώπης ή η ιστορία του Τάλου, του μυθικού πρώτου ρομπότ με την ευάλωτη φτέρνα, όπου αναπάυονταν σε μια κοιλάδα κρυφή, μέχρις ότου οι υπηρεσίες του κρίνονταν αναγκαίες. Τότε έπεφτε μέσα στη φωτιά, πύρωνε και έπαιρνε στην αγκαλιά του τα πλοία των εχθρών αλλά και αυτούς τους εχθρούς τους ίδιους.
Ο μύθος λέει, πως το δαιδαλώδες των ακτών της Κρήτης, δημιουργήθηκε από τις πατημασιές του Τάλω καθώς περιπολούσε. Το τέλος του, κατά τη μυθολογία, εμπεριέχει προδοσία μετά από φθόνο. Πόσο, μα πόσο αναμενόμενο.
Στροφή μετά τη στροφή, σε δρόμους στενούς, με το ζόρι να χωρούν δύο οχήματα κινούμενα σε αντίθετες κατευθύνσεις, με πορεία μέσα από το φαράγγι του Ίμπρου, παρατηρώ το ίδιο αυτό συρματόπλεγμα, τοποθετημένο παντού, να οριοθετεί τα χωράφια και να αποτρέπει τα ερίφια να μετακινούνται επικίνδυνα.
Ο σταυρός του Νότου
Αναρωτιέμαι πόσες χιλιάδες χιλιόμετρα τέτοιοι συρμάτινοι φράχτες να υπάρχουν στην Κρήτη. Η θέα από την έξοδο του φαραγγιού προς το Νότο, κόβει την ανάσα. Κυριολεκτικά. Η αίσθηση του Λιβυκού Πελάγους, το τέλος της Ευρώπης, λίγο πιο μετά από τη Γαύδο, η οποία φαίνεται πεντακάθαρα από εδώ, από την πέτρινη Χώρα των Σφακίων, ο διαφορετικός ζεστός αέρας που φυσά από τα βουνά, κατηφορίζοντας με επιτάχυνση προς το πέλαγο, οι ριπές ζέστης και αλατιού που εκτοξεύονται από την επιφάνεια της θάλασσας, τα αγριοκάτσικα δίπλα μας που κοιτούν προς την ίδια κατεύθυνση όπως και εμείς, ο φιδωτός δρόμος που ζωντανεύει σαν ζωντανό ερπετό στην αντηλιά, ο πλαγιασμένος κέδρος, φυσικό γλυπτό από το αλύπητο χτύπημα των ανέμων για δεκαετίες… Πόσο, μα πόσο Κρήτη. Και, αντί να σε αποθαρρύνουν όλα αυτά τα στοιχειά της φύσης, καταφέρνουν ακριβώς το αντίθετο. Την επαφή με την προπατορική ιδέα της ύπαρξης, την απόλυτη έννοια κατανόησης της δημιουργίας του πλανήτη. Κάπως έτσι πρέπει να ήταν οι πρώτες ημέρες της Δημιουργίας. Φως, κάψα, βράχια, ριπές αέρα φορτωμένες με μαστιγωτό χώμα, άγριο νερό, πέτρα. Και είναι όλα εδώ.
Στρίβοντας αριστερά, ανατολικά, το Φραγκοκάστελλο, τόσο κοντά στην άμμο, χτισμένο στιβαρό, γεωμετρικό, μοιάζει ψεύτικο και αταίριαστο, σε ένα σημείο του χάρτη όπου δεν υπάρχουν άλλα παρόμοια ιστορικά στοιχεία. Η μοναξιά του έχει δημιουργήσει εξιστορήσεις για ήχους ιππέων ιπποτών τις νύχτες, τις οπλές των αλόγων στο πλακόστρωτο, φαντάσματα της Ιστορίας και αγαπημένες δοξασίες. Σταματώντας για φωτογραφίες, το μπροστινό αριστερό λάστιχο του αυτοκινήτου, πατάει βίαια επάνω σε ένα θάμνο θυμαριού, σκορπίζοντας μόρια υπέροχης ελληνικής φύσης στον αέρα, μια μυρωδιά ασύγκριτη, γεωγραφικός προσδιορισμός, μέσα στα δωμάτια της μνήμης μας.
Ακολουθώντας το δρόμο παράλληλα της ακτής, είναι πια έντονη η ανάγκη για μια βουτιά στο Λιβυκό Πέλαγος, ένα «βάπτισμα», μια απλή κίνηση η οποία όμως εμπεριέχει όλη τη φροϋδική θεωρία, σε μια παραλλαγή της. Η είσοδος στο νερό, στην αγκαλιά της θάλασσας, είναι σαν μια αναζήτηση της ασφάλειας, της σιγουριάς και της ανανέωσης. Πόσο υπέροχο μέρος να νιώθει κανείς αυτήν την αίσθηση σε αυτές τις μικρές, δαντελωτές παραλίες κοντά στο Ροδάκινο! Σε μια αιώρα, έχοντας ακουστικά στα αυτιά του, δίπλα σε μια παρκαρισμένη Yamaha XT, ένας μοναχικός επισκέπτης, μας καλωσορίζει με ένα νεύμα συνεχίζοντας να αγναντεύει το Ελύτικο μπλε του ορίζοντα. Μια ευλάβεια πλανάται στον αέρα. Μια ησυχία, μια κάθαρση από τα πάθη των ημερών και της πολύβουης καθημερινότητας.
Μαζεύοντας το κλειδί του αυτοκινήτου από το κλαδί του κέδρου που το είχα σφηνώσει πριν τη βουτιά, πέρα από το λογοτεχνικό στοιχείο της εκδρομής, έχω αρχίσει να σκέφτομαι πως η αναζήτηση τροφής στην Κρήτη έχει εξίσου την ίδια σημασία με την αποκάλυψη της Φύσης. Κρητική, μεσογειακή διατροφή, γνωστή και διάσημη σε όλη την επίγεια σφαίρα, σύμβολο μακροζωίας και ευζωίας.
Τι είναι η Κρήτη;
Το ταβερνάκι στο μικρό χωριό, όχι μεγαλύτερο από έναν οικισμό, είναι στημένο σπιτικά, καλοσυνάτα. Το δέρμα στα μπράτσα μου νιώθω να με τραβάει από το αλάτι και τον ήλιο αλλά αυτό δεν με πτοεί να παραγγείλω εμβληματικές κρητικές γεύσεις. Στάκα με καλοτηγανισμένες πατάτες, αλατσοελιές με ελαιόλαδο και παξιμάδια σίτου και χαρουπιού, χοχλιούς μπουμπουριστούς, τοματίνια με γραβιέρα και τσικουδιά, τσιγαριαστό αρνί ελεύθερης βοσκής με χόρτα εποχής. Και ένα πιατάκι με καρδιές από αγγινάρες και ασκορδουλάκους. Γεύσεις πρωτόγονες, κανονικές. Η εστία ενώνει τους ανθρώπους και έτσι δεν αργήσαμε να μοιραστούμε γεύσεις, κεράσματα, γνώσεις και εμπειρίες με τους οικοδεσπότες μας αλλά και με συνδαιτυμόνες από τα διπλανά τραπέζια. Η συνύπαρξη των ανθρώπων, γνωστών αλλά και ξένων, είναι κοινός τόπος στην Κρήτη. Κανονικότητα αλλά και διατήρηση της φήμης, αυτής της βαριάς κληρονομιάς της γνήσιας φιλοξενίας.
Τι είναι άραγε η Κρήτη;
Μήπως είναι η βαριά της ηρωική ιστορία; Η αντίσταση των κατοίκων απέναντι σε κάθε τι εχθρικό και κατακτητικό; Μήπως είναι η εκκλησία και τα μοναστήρια της, διάσπαρτα στα βουνά και τους λόφους, με τις σχέσεις των κατοίκων με τον κλήρο πιο στενές από οπουδήποτε αλλού; Μήπως είναι η περηφάνεια των Κρητικών; Οι παραδόσεις τους; Η άγρια γη με τα αμέτρητα πρόσωπα; Ρε, μπας και είναι το αντικριστό; Η τσικουδιά; Τα διάσπαρτα ελεύθερα ερίφια που τρέχουν σαν τρελαμένοι ισορροπιστές στα γκρεμνά; Μήπως όλα αυτά μαζί;
Επιστρέφοντας στη βάση μας, ανατολικά του Ρεθύμνου, περνώντας από τον Κουρνά, κοιτώντας λοξά, το μάτι κολλάει στο “Orpheas Resort”, ένα ξενοδοχείο διαφορετικό, θεατρικό, μια καλόγουστη μίξη από στοιχεία από πολλούς διαφορετικούς πολιτισμούς, με μια είσοδο μαροκινή. Η Κρήτη μπορεί να είναι όλα. Χωρίς εποχικούς περιορισμούς. Χωρίς την ανάγκη της απόλυτης εμπορευματοποίησης. Και χωρίς να χάσει την ψυχή της. Σαν τον χαιρετισμό των ντόπιων: «Ώρα καλή!»
