Μια προσκυνηματική περιήγηση στους τόπους όπου έζησε και έδρασε ο Άγιος Νεκτάριος, Μητροπολίτης Πενταπόλεως, με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από την οσιακή του κοίμηση (1920-2020)
Σηλυβρία
Ο Άγιος Νεκτάριος γεννήθηκε την 1η Οκτωβρίου του 1846 στη Σηλυβρία της Ανατολικής Θράκης και στις 15 Ιανουαρίου του 1847 βαπτίστηκε στον Ιερό Ναό της Οσίας Ξένης της Ρωμαίας, λαμβάνοντας το όνομα Αναστάσιος. H σημερινή ονομασία της Σηλυβρίας είναι Silivri. Πρόκειται για ένα παραθαλάσσιο προάστιο της Τουρκίας με 155 χιλιάδες μόνιμους κατοίκους, το οποίο απέχει 67 χλμ. δυτικά της Κωνσταντινούπολης και βρέχεται από τη Θάλασσα του Μαρμαρά.
Στην πόλη αυτή τελείωσε το Δημοτικό και το Σχολαρχείο, το προγυμνασιακό σχολείο μέσης εκπαίδευσης της εποχής εκείνης, έχοντας ως παιδονόμο τον πατέρα του, Δημοσθένη Κεφαλά, και ως δάσκαλο το θείο του, Αναστάσιο Κεφαλά. Την ευσεβή μητέρα του την έλεγαν Βασιλική, ή Μπαλού, όπως την μνημονεύει ο ίδιος ο Άγιος σε ένα από τα πολλά και ψυχωφελή έργα του. Είχε έξι αδέρφια, τον Δημήτριο, τον Γρηγόριο, τον Χαράλαμπο, την Σμαραγδή, την Σεβαστή και την Μαριώρα.
Ένα ή δύο από τα αδέρφια του φαίνεται πως τάφηκαν στο αλλοτινό κοιμητήριο της πόλης, εκεί όπου μέχρι σήμερα εκτίθενται τα χαλάσματα του βυζαντινού κοιμητηριακού Ναού του Αγίου Σπυρίδωνα, στην αρχαία Ακρόπολη της Σηλυβρίας. Σήμερα ο υπαίθριος αυτός χώρος, γνωστός ως Kale Park, λειτουργεί ως πάρκο αναψυχής για τους μόνιμους κατοίκους και τους περαστικούς, διαθέτοντας και ένα σύγχρονο καφέ-αναψυκτήριο, ενώ κατά καιρούς φιλοξενεί διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Μεγάλη συγκίνηση συνεχίζει να προκαλεί η πρώτη Πατριαρχική Θεία Λειτουργία που τελέστηκε στο σημείο αυτό τον Νοέμβριο του 2018 για την εορτή του Αγίου Νεκταρίου, προεξάρχοντος του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου και συλλειτουργούντων των Σεβασμιοτάτων Μητροπολιτών Καλλιουπόλεως και Μαδύτου κ. Στεφάνου και Σηλυβρίας κ. Μαξίμου.
Εκεί όπου μέχρι το 1976 βρισκόταν η πατρική οικία του Αγίου Νεκταρίου, χτισμένη γύρω στο 1840 πάνω σε ένα ύψωμα με μοναδική θέα προς τη Θάλασσα του Μαρμαρά, αυτό που με δυσκολία αντικρίζει κανείς σήμερα είναι μόνο τα πέτρινα θεμέλιά της, να ξεπροβάλλουν σκόρπια ανάμεσα από τα αγριόχορτα ενός ακάλυπτου γωνιακού οικοπέδου. Επρόκειτο για ένα διώροφο σπίτι με κεραμοσκεπή, το οποίο ακολουθούσε την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των σπιτιών της περιοχής, με ξύλινο τον επάνω όροφο και πέτρινο το υπερυψωμένο ισόγειο.
Ο σημερινός Μητροπολίτης Σηλυβρίας κ. Μάξιμος Βγενόπουλος εργάζεται ακατάπαυστα για την ανάδειξη της γενέτειρας πόλης του Αγίου Νεκταρίου. Μαζί με τον πρώην δήμαρχο Σηλυβρίας Οζτζάν Ισικλάρ (Ozcan Isiclar), εξέφρασαν από κοινού την επιθυμία για την αναστήλωση της πατρικής οικίας του Αγίου, ενώ με το σημερινό δήμαρχο Βολκάν Γιλμάζ (Volkan Yilmaz) η μεγάλη αυτή προσπάθεια συνεχίζεται.
Σε απόσταση 300 περίπου μέτρων από το σημείο της πατρικής οικίας του Αγίου Νεκταρίου, βρίσκεται σήμερα το Επισκοπείο της Ιεράς Μητροπόλεως Σηλυβρίας, με το δισυπόστατο Ιερό Παρεκκλήσιο της Παναγίας της Σηλυβριανής και του Αγίου Νεκταρίου.
Κωνσταντινούπολη
Το 1860, ο μόλις 14 ετών Αναστάσιος αναχωρεί για την Κωνσταντινούπολη. Για ένα διάστημα εργάζεται πολύ σκληρά σε ένα καπνοπωλείο, χωρίς να λαμβάνει μισθό, παρά μονάχα στέγη στο πατάρι του και στοιχειώδη τροφή. Η συγκεκριμένη τοποθεσία του καπνοπωλείου δεν μας είναι σήμερα γνωστή.
Στη συνέχεια εργάζεται ως παιδονόμος στο Αγιοταφικό Μετόχι Κωνσταντινουπόλεως στο Φανάρι, στο οποίο Διευθυντής ήταν ο θείος του, Αλέξανδρος Τριανταφυλλίδης. Σήμερα, ο Σεβασμιότατος Αρχιεπίσκοπος Ανθηδώνος κ. Νεκτάριος καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες προκειμένου να καταστήσει επισκέψιμο στους προσκυνητές το δωμάτιο στο οποίο διέμενε ο Άγιος κατά το διάστημα αυτό της παραμονής του στην Κωνσταντινούπολη, στο πλαίσιο της γενικότερης ανακαίνισης του Αγιοταφικού Μετοχίου που έχει αναλάβει ο ίδιος προσωπικά.
Χίος
Το επόμενο βήμα του Αγίου Νεκταρίου πραγματοποιείται στη Χίο, πιθανότατα κατά το έτος 1868. Αρχικώς εργάζεται για αρκετά χρόνια ως γραμματοδιδάσκαλος στο Λιθί, ένα μικρό χωριό της νοτιοδυτικής Χίου, γενέτειρα του εθνικού ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού. Το Λιθί απέχει 22 χλμ. από την πόλη της Χίου, βρίσκεται χτισμένο αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 122 μέτρων και σήμερα αριθμεί περίπου 450 μόνιμους κατοίκους.
Το σχολείο στο οποίο δίδασκε βρισκόταν στην πλατεία του χωριού, απέναντι από το Ιερό Παρεκκλήσιο της Αγίας Παρασκευής. Μέχρι το 2018 το κτήριο αυτό έστεκε κλειστό και ερειπωμένο, έχοντας προηγουμένως λειτουργήσει και ως καφενείο. Το 2021 νοικιάστηκε από το Δήμο σε έναν ιδιώτη, ο οποίος πολύ σύντομα πρόκειται να το επαναλειτουργήσει ως καφετέρια.
Λίγα μέτρα πιο κάτω από την πλατεία βρίσκεται η οικία στην οποία διέμενε ο Άγιος Νεκτάριος κατά το διάστημα αυτό της παραμονής του στο Λιθί. Σήμερα ανήκει σε μία εξαίρετη και πολύ φιλόξενη οικογένεια, με την ειλικρινή διάθεση να υποδέχεται όλους τους ευλαβείς περιηγητές.
Συνεχίζοντας τον ίδιο κατηφορικό δρόμο και φθάνοντας προς το τελείωμα του χωριού, ο επισκέπτης συναντά στο δεξί του χέρι το Ιερό Παρεκκλήσιο του Αγίου Νεκταρίου, χτισμένο από το 1974 σε μια περίοπτη θέση. Στο Ναό αυτό στεγάζεται η ιερή εικόνα του Αγίου Νεκταρίου, την οποία αγιογράφησε ένας από τους ανιψιούς του, ο Αναστάσιος Κεφαλάς.
Στο νησί της Χίου ο Άγιος Νεκτάριος λαμβάνει τη σπουδαία απόφαση να ακολουθήσει τον μοναχικό βίο. Σε ηλικία 30 ετών εγκαταβιώνει από το 1873 στη Νέα Μονή Χίου ως δόκιμος μοναχός, και τρία χρόνια αργότερα, στις 7 Νοεμβρίου του 1876, κείρεται μοναχός από τον Μητροπολίτη Χίου Γρηγόριο, μετονομαζόμενος σε Λάζαρος. Εκεί φυλάσσονται μέχρι σήμερα η ποιμαντορική ράβδος του Αγίου, όπως και τμήμα των αγίων λειψάνων του.
Πνευματικός πατέρας του Αγίου Νεκταρίου ήταν τότε ο Γέροντας Παχώμιος, ηγούμενος της παρακείμενης Σκήτης των Αγίων Πατέρων. Για να τον συναντήσει, έπρεπε να ακολουθήσει ένα ανοδικό μονοπάτι, το οποίο ξεκινούσε από τη Νέα Μονή και κατέληγε στη Σκήτη των Αγίων Πατέρων. Σήμερα ένας αυτοκινητόδρομος εξυπηρετεί την οδική μεταφορά των περιηγητών από και προς τη Σκήτη των Αγίων Πατέρων, ωστόσο όποιος αγαπά την πεζοπορία μπορεί να ακολουθήσει το παλιό μονοπάτι που ακολουθούσε και ο ίδιος ο Άγιος Νεκτάριος, απολαμβάνοντας για τον κόπο του μια πραγματικά εξαιρετική θέα.
Στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό, ο οποίος τιμάται στη μνήμη των πολιούχων Αγίων της νήσου Χίου, Μηνά, Βίκτωρος και Βικεντίου, ο μοναχός Λάζαρος χειροτονείται Διάκονος στις 15 Ιανουαρίου του 1877, ημερομηνία της βαπτίσεώς του, λαμβάνοντας το όνομα Νεκτάριος. Στο Ναό αυτό φυλάσσονται μέχρι σήμερα τα αρχιερατικά άμφια του Αγίου Νεκταρίου.
Απέναντι από τον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό των Αγίων Μηνά, Βίκτωρος και Βικεντίου, εξακολουθεί να λειτουργεί το Γυμνάσιο στο οποίο μαθήτευσε ο Άγιος Νεκτάριος ως Ιεροδιάκονος. Τότε το Γυμνάσιο ήταν ισοδύναμο με το σημερινό Λύκειο. Στις 22 Μαρτίου του 1881, όταν ο Άγιος φοιτούσε στη μέση της τελευταίας γυμνασιακής τάξης, έγινε ο τρομερός σεισμός του νησιού, γεγονός που τον αναγκάζει να μεταβεί στη Αθήνα, η οποία αποτελεί και το επόμενο βήμα του.
Αθήνα
Φτάνοντας στην Αθήνα, ο Άγιος Νεκτάριος δίνει απολυτήριες εξετάσεις στο Βαρβάκειο Λύκειο και στις 4 Νοεμβρίου του 1881 λαμβάνει το Απολυτήριο. Την ίδια μέρα γράφεται και στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το Βαρβάκειο Λύκειο βρισκόταν τότε απέναντι από τη σημερινή τοποθεσία της Βαρβακείου αγοράς, στην οδό Αθηνάς. Το 1955 το σχολικό αυτό κτήριο κατεδαφίστηκε, έπειτα από την καταστροφική πυρκαγιά του 1944, και στη θέση του βρίσκεται σήμερα ένας υπαίθριος χώρος.
Αίγυπτος
Το επόμενο βήμα του Αγίου Νεκταρίου είναι στην Αίγυπτο. Μετά τη λήψη του πτυχίου του, φθάνει στην Αλεξάνδρεια στις 26 Νοεμβρίου του 1885 σε ηλικία 40 ετών. Λίγους μήνες αργότερα, στις 23 Μαρτίου του 1886 χειροτονείται Πρεσβύτερος στον Ιερό Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Σάββα Αλεξανδρείας από τον Πατριάρχη Σωφρόνιο τον τέταρτο, τον επονομαζόμενο Βυζάντιο.
Στις 6 Αυγούστου του 1886 χειροθετείται Μέγας Αρχιμανδρίτης και Πνευματικός και τοποθετείται στην Πατριαρχική Αντιπροσωπεία (τη σημερινή Επιτροπεία) Καΐρου στη συνοικία Χαμζάουι (Hamzawi), εκεί όπου βρίσκεται και ο Ιερός Πατριαρχικός Ναός του Αγίου Νικολάου. Ο Άγιος Νεκτάριος διέμενε κατά το διάστημα αυτό ακριβώς απέναντι από το συγκεκριμένο Ναό, σε μια μικρή κατοικία, το ισόγειο της οποίας διαμορφώθηκε σε Παρεκκλήσιο προς τιμήν του, επί των ημερών του Πατριάρχη Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής Πέτρου Ζ΄ (+2004). Στο σημείο αυτό φυλάσσονται μέχρι σήμερα ένα τμήμα των αγίων λειψάνων του και διάφορα άλλα κειμήλια, όπως το προσευχητάρι του, το κομποσκοίνι του, το ποτήρι του, το μοναχικό του σχήμα και διάφορα έγγραφα που φέρουν την υπογραφή του. Στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Νικολάου Καΐρου χειροτονείται Τιτουλάριος Μητροπολίτης Πενταπόλεως από τον Πατριάρχη Σωφρόνιο την Κυριακή 15 Ιανουαρίου του 1889.
Κάποιοι κληρικοί του Πατριαρχείου, όμως, κινούμενοι από φθόνο και ιδιοτέλεια, καταφέρνουν να πείσουν τον ενενηντάχρονο τότε Πατριάρχη Σωφρόνιο πως ο Μητροπολίτης Πενταπόλεως ξεσηκώνει τον λαό, σφετεριζόμενος τον θρόνο του, προσθέτοντας μάλιστα και τους απαραίτητους υπαινιγμούς για δήθεν ηθικές παρεκτροπές του. Και τελικώς τον Μάιο του 1890 ο Πατριάρχης παύει τον Άγιο Νεκτάριο από τη Διεύθυνση του Πατριαρχικού Γραφείου και λίγες μέρες αργότερα τον αποπέμπει από την Αίγυπτο. Αξίζει να σημειωθεί πως κανείς από τους συκοφάντες του Αγίου δεν κατάφερε τελικά να ανέβει στον πολυπόθητο πατριαρχικό θρόνο.
Εύβοια-Φθιώτιδα-Φωκίδα
Βρισκόταν στην ηλικία των 44 ετών, όταν αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αίγυπτο και να επιστρέψει στην Ελλάδα τον Αύγουστο του 1890. Στις 5 Νοεμβρίου του ίδιου έτους, ο Άγιος Νεκτάριος αναλαμβάνει μια θέση κατώτερη από το ύψος του επισκοπικού του αξιώματος, αυτή του ιεροκήρυκα στο Νομό Ευβοίας. Από τον Μάρτιο μέχρι τον Αύγουστο του 1891 επισκέπτεται τις επαρχίες Χαλκίδας και Ξηροχωρίου, τη Σκιάθο, τη Σκόπελο, τη Σκύρο, την Καρυστία, την Ιστιαία και πολλές άλλες περιοχές.
Στις 4 Αυγούστου του 1893 η Ιερά Σύνοδος αποφασίζει τη μετάθεσή του στον τότε Νομό Φθιώτιδας. Με έδρα την πόλη της Λαμίας, επισκέπτεται την Άμφισσα, την Αταλάντη, το Δομοκό και το Γαλαξίδι.
Αθήνα-Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή
Ο Άγιος Νεκτάριος διατελεί στη συνέχεια Διευθυντής της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής για 14 χρόνια (1894-1908). Τη περιώνυμη αυτή Σχολή ίδρυσαν τον 19ο αιώνα δύο μεγάλοι εθνικοί ευεργέτες, οι αδελφοί Μάνθος και Γεώργιος Ριζάρης, με καταγωγή από το Μονοδένδρι των Ζαγοροχωρίων της Ηπείρου. Ως το 1960 στεγαζόταν στα ιδιόκτητα κτήριά της, επί της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας (τότε οδός Κηφισίας). Από τη σχολική περίοδο 1960-61 μεταστεγάστηκε στις νέες εγκαταστάσεις της στο Χαλάνδρι, συνεχίζοντας τη λειτουργία της ως τις μέρες μας.
Το ιστορικό διδακτήριο της παλαιάς Ριζαρείου κατεδαφίστηκε το 1962, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα της αρχικής έκτασης της Σχολής απαλλοτριώθηκε από το κράτος, περιοριζόμενη πλέον στα τέσσερα στρέμματα περίπου. Έξω από το σταθμό του Μετρό «Ευαγγελισμός» βρίσκεται σήμερα ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος θεμελιώθηκε το 1888 και αποπερατώθηκε το 1892 προκειμένου να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της Σχολής. Ο Ναός αυτός εγκαινιάστηκε από τον Άγιο Νεκτάριο την 25η Μαρτίου του 1898, ανήμερα της εθνικής επετείου. Δίπλα από το Ναό του Αγίου Γεωργίου σώζεται και το Θεραπευτήριο της Σχολής, ένα διώροφο διατηρητέο κτίσμα του 1876 που σύντομα πρόκειται να λειτουργήσει ως Πνευματικό Κέντρο.
Αίγινα
Τελευταίο βήμα του Αγίου Νεκταρίου είναι η αγαπημένη του Αίγινα. Όσο ακόμα ήταν σχολάρχης της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής, αναζητούσε ένα μέρος για να εγκαταστήσει το Ιερό Ησυχαστήριό του. Τότε ο Θεός του φανερώνει την τοποθεσία Ξάντος στην Αίγινα, εκεί όπου βρισκόταν το ερημωμένο μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής. Το 1904 ξεκινά την ανοικοδόμηση του Ιερού Ησυχαστηρίου, το οποίο και αφιερώνει στην Αγία Τριάδα, ορίζοντας ως ηγουμένη την τυφλή μοναχή Ξένη Στρογγυλού. Θεμελιώνει το καθολικό την 1η Ιουλίου του 1906 και στις 2 Ιουνίου του 1908 τελεί τα εγκαίνια.
Από τις αρχές του 1908 η υγεία του αρχίζει να δοκιμάζεται σοβαρά, γεγονός που τον αναγκάζει τελικώς να υποβάλλει την παραίτησή του από τη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή στις 7 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους, στην ηλικία των 62 ετών. Λίγους μήνες αργότερα εγκαθίσταται μόνιμα στην Αίγινα, διαμένοντας σε μια μικρή κατοικία, έξω από τον περίβολο του Ιερού Ησυχαστηρίου, από σεβασμό προς τους ιερούς κανόνες της Εκκλησίας, εφόσον επρόκειτο για γυναικείο κοινόβιο.
Στις 20 Σεπτεμβρίου του 1920 εισάγεται για νοσηλεία στο Αρεταίειο Νοσοκομείο. Εκεί νοσηλεύεται ως απλός μοναχός στον δεύτερο όροφο του κτηρίου (του παλαιού, σήμερα, κτηρίου), στο θάλαμο της τρίτης θέσης (απορίας), πάσχοντας από χρόνια κυστίτιδα και υπερτροφία του προστάτη. Χωρίς να του γίνει χειρουργείο δοκιμάζεται για 50 ημέρες, αφήνοντας τελικά την τελευταία του πνοή γύρω στις 22:30 το βράδυ της Κυριακής 8 Νοεμβρίου του 1920, ανήμερα των Αγίων Αρχαγγέλων. Έκτοτε το δωμάτιο αυτό του νοσοκομείου δεν χρησιμοποιείται για άλλους ασθενείς. Παραμένει ανοιχτό και επισκέψιμο στο κοινό με πλήθος πιστών να το επισκέπτονται καθημερινά, λαμβάνοντας πλέον προσκυνηματικό χαρακτήρα. Στον περίβολο του Νοσοκομείο βρίσκεται σήμερα και ο Ναΐσκος του Αγίου Νεκταρίου.
Η ταφή του Αγίου Νεκταρίου πραγματοποιήθηκε στον προαύλιο χώρο του Ιερού Ησυχαστηρίου της Αγίας Τριάδος στην Αίγινα. Όταν έξι μήνες αργότερα ανοίχτηκε ο τάφος του με σκοπό να γίνουν κάποιες διαρρυθμίσεις και να τοποθετηθεί ενεπίγραφη πλάκα, δωρεά της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής, οι τεχνίτες και οι μοναχές βρέθηκαν μπροστά σε ένα υπέρκοσμο θέαμα, βλέποντας το ιερό λείψανο όπως ακριβώς ήταν την ημέρα της ταφής του, αναλλοίωτο και εκχέοντας μύρο, με τους λεμονανθούς να μοιάζουν σαν να κόπηκαν εκείνη τη στιγμή. Στην ίδια κατάσταση παρέμενε το άγιο σκήνωμα για τα επόμενα 33 χρόνια, ώσπου τελικά το 1953 άρχισε να διαλύεται.
Η επίσημη ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου Νεκταρίου έγινε στις 2 Σεπτεμβρίου του 1953, χοροστατούντος του Μητροπολίτη Ύδρας, Σπετσών και Αιγίνης Προκοπίου, και η κατάταξή του σε Άγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας στις 20 Απριλίου του 1961, μέσω της Πατριαρχικής και Συνοδικής Πράξης που εξέδωσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η μνήμη του καθιερώθηκε να εορτάζεται στις 9 Νοεμβρίου.
Αντί επιλόγου
Το παρόν άρθρο αποτελεί περίληψη ενός εκτενέστερου προσκυνηματικού οδηγού, ο οποίος θα συμπεριληφθεί σε συλλογικό τόμο που θα κυκλοφορήσει σύντομα από τις εκδόσεις Κύζικος, αφιερωμένο στη συμπλήρωση των 100 ετών από την οσιακή κοίμηση του Αγίου Νεκταρίου.
Η συμβολή της σύγχρονης ειδικότητας των Δημοσίων Ι.Ε.Κ. του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων «Θρησκευτικός Τουρισμός και Προσκυνηματικές Περιηγήσεις» υπήρξε καταλυτική, αποτελώντας αστείρευτη πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Η συγκεκριμένη ειδικότητα επιτελεί ένα σημαντικότατο έργο για την ανάδειξη του θρησκευτικού πλούτου της χώρας μας, συνδυάζοντας με μοναδικό και πολύ ευρηματικό τρόπο τις θρησκειολογικές, θεολογικές και εκκλησιολογικές γνώσεις με τις πολύπλευρες θεωρητικές γνώσεις και πρακτικές δεξιότητες που άπτονται του Θρησκευτικού Τουρισμού και, ακόμη ειδικότερα, του Προσκυνηματικού Περιηγητισμού.
