Τα Χριστούγεννα είναι γιορτή με ισχυρές ρίζες σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Ήδη από το τέλος της αρχαιότητας παραγκώνισαν όλους τους παγανιστικούς προκατόχους τους –είτε αντικαθιστώντας τους, είτε ενσωματώνοντας τα βασικά τους μη λατρευτικά στοιχεία– ενώ ισχυροποιήθηκαν ακόμα περισσότερο στις λαϊκές συνειδήσεις χάρη στην ημερολογιακή διασύνδεση που απόκτησαν βαθμιαία με την Πρωτοχρονιά.
Όπως συνέβη λοιπόν και με μας τους Έλληνες, κάθε λαός στην Ευρώπη διαμόρφωσε τα δικά του χριστουγεννιάτικα έθιμα σε όλη αυτή τη μακραίωνη πορεία. Εκτός όμως από τις διαφορές, υπάρχουν και κάποιες ομοιότητες.
Όλοι έχουμε ειδικά κάλαντα, ας πούμε. Και όλοι συνηθίζουμε να φτιάχνουμε κάποια συγκεκριμένα γλυκά, ως ειδικά κεράσματα για τις μέρες που οδηγούν στην 25η του Δεκέμβρη. Εμείς περηφανευόμαστε για τους κουραμπιέδες και τα μελομακάρονά μας, όμως ισχυρές γλυκιές παραδόσεις υπάρχουν και στην Ιταλία, στη Γαλλία, στη Σουηδία, στην Πολωνία και στην Πορτογαλία.
Ιταλία: Panettone
Στη γειτονική μας Ιταλία, το panettone είναι το πιο γνωστό και διαδεδομένο χριστουγεννιάτικο γλυκό. Εδώ και κάποια χρόνια, μάλιστα, το έχουμε ανακαλύψει και στην Ελλάδα: θα το συναντήσετε τόσο σε ζαχαροπλαστεία, όσο και σε κάποια σούπερ μάρκετ, ενώ συνταγές για το πώς να το φτιάξετε έχουν παρουσιαστεί ακόμα και σε τηλεοπτικές εκπομπές.
Τόπος καταγωγής του panettone είναι το Μιλάνο, όπου φαίνεται να πρωτοφτιάχτηκε κατά τον 15ο αιώνα, ως ένα είδος πολυτελούς ψωμιού για τις εορταστικές μέρες του Δεκέμβρη. Ο Giorgio Valagussa, μάλιστα, καταγράφει ότι, όταν το έκοβαν, φύλαγαν ένα κομμάτι μέχρι τα επόμενα Χριστούγεννα, πιστεύοντας ότι κάτι τέτοιο εξασφάλιζε τύχη. Στη σημερινή του μορφή είναι κάτι μεταξύ ψωμιού, κέικ και τσουρεκιού, εμπλουτισμένο με ζαχαρωμένο πορτοκάλι, κίτρο και σταφίδες. Η παραδοσιακή συνταγή θέλει τουλάχιστον 20% ζαχαρωμένων φρούτων και 16% βούτυρο (διαφορετικά θεωρείται απομίμηση), ενώ προβλέπει και αρκετές μέρες «ξεκούρασης» (όπως τις λένε), προκειμένου να εξασφαλιστεί το αφράτο του αποτελέσματος. Νεοτερικές προσεγγίσεις ανακατεύουν και κομματάκια σοκολάτας στη ζύμη.
Γαλλία: Bûche de Noël
Το χορταστικό αυτό κέικ θεωρείται κάτι σαν σήμα κατατεθέν για το γαλλικό τραπέζι των Χριστουγέννων, δεν φαίνεται όμως να υπήρχε πριν τον 19ο αιώνα. Σίγουρα πάντως έρχεται από τις αγροτικές παραδόσεις της υπαίθρου, καθώς πρόκειται για γλυκιά αναπαράσταση του επιλεγμένου κούτσουρου που οι οικογένειες έκαιγαν στο τζάκι την Παραμονή των Χριστουγέννων, ώστε να εξασφαλίσουν καλή τύχη για το νέο έτος. Γι’ αυτό και είναι απαραίτητο να φτιάχνεται έτσι ώστε να θυμίζει κορμό δέντρου, όπως βλέπετε και στη φωτογραφία –αλλιώς δεν μπορεί να λέγεται bûche de noël.
Το bûche de noël είναι γλυκό που θέλει τον χρόνο του, καθώς η μους σοκολάτας (κουβερτούρα) και κρέμας γάλακτος που το καλύπτει πρέπει να μείνει ένα βράδυ στο ψυγείο. Από εκεί και πέρα, όλη η τέχνη βρίσκεται στο πώς θα τυλιχτεί το ήδη ψημένο παντεσπάνι με τη μους, ώστε να πετύχετε το σωστό σχήμα. Η παραδοσιακή συνταγή απαιτεί διακόσμηση με κράνμπερις και κλαδάκια φρέσκου δεντρολίβανου, αλλά σε αρκετά σύγχρονα νοικοκυριά προτιμούνται τα αποξηραμένα βερίκοκα και η ζάχαρη άχνη.
Σουηδία: Lussekatt
Μοιάζουν σαν κουλουράκια για το τσάι, αλλά είναι περισσότερο ψωμάκια, στα οποία η παράδοση της Σουηδίας προστάζει να δίνεται σχήμα S. Φτιάχνονται κάθε Δεκέμβρη και έχουν ιδιαίτερη σχέση με τη γιορτή της Αγίας Λουκίας στις 13 Δεκέμβρη, η οποία σηματοδοτεί το Φως του Χριστού, οδηγώντας κατόπιν στα Χριστούγεννα. Τα lussekatt παραμένουν φυσικά στο τραπέζι σε όλη τη διάρκεια των εορταστικών ημερών, όπως συμβαίνει και με τους κουραμπιέδες και τα μελομακάρονα σε μας.
Το ξεχωριστό στην παρασκευή τους είναι η χρήση σαφράν (κρόκος) στη ζύμη, αν και υπάρχουν και τοπικές παραλλαγές στις οποίες προτιμάται το κάρδαμο. Τα συγκεκριμένα μπαχαρικά δεν είναι τυχαία, γιατί φαίνεται ότι απηχούν πολύ παλιές αγροτικές δοξασίες, διαδεδομένες κάποτε στις επαρχίες της κεντρικής και της βόρειας Ευρώπης. Σύμφωνα με αυτές, τόσο το σαφράν, όσο και το κάρδαμο, είχαν τη δύναμη να διώξουν τον Διάβολο, όπως ακριβώς και το δικό μας λιβάνι. Ως τελική πινελιά σε ένα χριστουγεννιάτικο lussekatt, οι Σουηδοί τοποθετούν μια σταφίδα στο μέσον του.
Πολωνία: Kutia
Μπορεί να έχει διαδοθεί (ως επιδόρπιο) και στη Λευκορωσία, στην Ουκρανία και στη Λιθουανία, πάντως η kutia είναι γλυκό της Πολωνίας, το οποίο στην παράδοσή της συνδέεται άρρηκτα με τις ημέρες των Χριστουγέννων, αφού με αυτήν ξεκινά το λεγόμενο «wigilia» –το εορταστικό δείπνο της Παραμονής.
Για εμάς τους Έλληνες είναι κάτι που μοιάζει αρκετά με τα κόλλυβα, καθώς στην πιο συνηθισμένη της εκδοχή βασίζεται στο βρασμένο σιτάρι, το οποίο πρέπει να αφεθεί να μουλιάσει ένα ολόκληρο βράδυ σε κρύο νερό. Παλαιότερα, βέβαια, οι πιο πλούσιες οικογένειες της Πολωνίας το αντικαθιστούσαν με ρύζι (ως ένδειξη οικονομικής ευμάρειας), ωστόσο αυτή η πρακτική δεν θεωρείται παραδοσιακή, καθώς η kutia δείχνει να κατάγεται από τους αγροτικούς πληθυσμούς των ανατολικών επαρχιών της χώρας, που βασίζονταν στις σοδειές τους από σιτάρι. Από εκεί και πέρα, απαραίτητα συστατικά για το γλυκό που θα σερβιριστεί την Παραμονή των Χριστουγέννων είναι το μέλι, ο παπαρουνόσπορος, οι σταφίδες, τα καρύδια και τα αποξηραμένα σύκα.
Πορτογαλία: Bolo Rei
Το όνομά του σημαίνει «το κέικ του βασιλιά» και είναι κάτι αντίστοιχο με τη δική μας βασιλόπιτα, αλλά με σημαντικές διαφοροποιήσεις τόσο στην παρασκευή, όσο και στο οικείο έθιμο με το φλουρί. Στην Πορτογαλία φτιάχνεται την Ημέρα των Χριστουγέννων και σερβίρεται έπειτα ως και τα Θεοφάνια, απηχώντας ίσως τα πλούσια δώρα που κόμισαν οι Τρεις Μάγοι στον νεογέννητο Ιησού.
Το bolo rei είναι πάντα κυκλικό με κενό στη μέση και πρέπει να περιέχει ποικιλία ξηρών καρπών (φιστίκια κάσιους, κουκουνάρι, καρύδια) και άφθονα φρούτα (πορτοκάλι, βερίκοκα, αλλά και μάνγκο ή ακτινίδια), με την προϋπόθεση ότι θα είναι είτε ζαχαρωμένα, είτε αποξηραμένα και μουσκεμένα σε κρασί του Πόρτο. Στο δε εσωτερικό του, χρειάζεται να έχουν τοποθετηθεί δύο πράγματα, προτού παρουσιαστεί στο τραπέζι: ένα βραβείο (αν υπάρχουν παιδιά, είναι συνήθως κάποιο παιχνιδάκι) κι ένα ξερό φασόλι. Όποιος βρει το φασόλι, αναλαμβάνει να φτιάξει ή να φέρει το γλυκό τα Χριστούγεννα της επόμενης χρονιάς.
