Λίγα μπορείς να πεις για μέρη που τα νιώθεις ή που είναι πατρίδες σου. Κανείς μπορεί να θεωρήσει, και δικαίως, ότι μιλώντας με αγάπη και ζέση για κάποιους τόπους, είσαι υποκειμενικός και προκατειλημμένος θετικά. Τα μέρη από τα οποία κατάγομαι, από τους γονείς μου δηλαδή, όχι ότι γεννήθηκα σε κάποιο από αυτά, είναι μέρη που λατρεύονται από τους επισκέπτες τους, μέρη με τόση συμπυκνωμένη ομορφιά, που κανείς δεν αμφισβητεί τον θαυμασμό για εκείνα. Μιλώ για την Κρήτη και για την Μάνη, τόπους πράσινους και μπλε, τόπους βραχώδεις, άγριας ομορφιάς, με απαράμιλλο πολιτιστικό πλούτο -τόπους που δεν σου φτάνει μια ζωή για να εξερευνήσεις επαρκώς και σε βάθος, για να πεις ότι τους ξέρεις πραγματικά.
Καμιά φορά, με τους τόπους σε συνδέουν και πράγματα άλλα από την καταγωγή: μια συγκεκριμένη επίσκεψη με έναν άνθρωπο που δεν ξεχνιέται, μία συγκεκριμένη θέα, μία συνταγή. Στη Μάνη, εκτός από το καφενείο στην αρχή της Μηλέας ή Μηλιάς (το χωριό από όπου βαστά η σκούφια μου), με συνδέουν δύο ακόμα πράγματα: το μικρό σπίτι του Καζαντζάκη στην Στούπα, που το βλέπω μέσα από την θάλασσα των ωραίων κολυμπιών, στην παραλία της Καλογριάς, αλλά και ο μαγικός φούρνος της Αρεόπολης που λέγεται «Το Ψωμί της Μηλιάς». Συγκεκριμένα, η ξύλινη ταμπέλα απ’ έξω αναγράφει: «Ο Ξυλόφουρνος/Bakery/της κυρά-Μηλιάς».
Αυτός ο φούρνος, εκτός από τις μνημειώδεις γεύσεις που προσφέρει, αποτελεί και ο ίδιος μνημείο, καθώς βρίσκεται σε μια ένδοξη τοποθεσία, στην ιστορική πλατεία 17ης Μαρτίου, στην Αρεόπολη. Το κτήριο που τον στεγάζει είναι διατηρητέο μνημείο, αναγνωρισμένο από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην πλατεία αυτή ξεκίνησε το 1821 η Ελληνική Επανάσταση στη Μάνη. Μάλιστα, έξω από τον παρακείμενο μητροπολιτικό ναό των Ταξιαρχών, κυματίζει η σημαία της Μάνης. Οι Μανιάτες δεν πίστευαν στο «Ελευθερία ή Θάνατος», αλλά στο «Νίκη ή Θάνατος». Σκληρό.
«Το Ψωμί της Μηλιάς» είναι ίσως ο παλαιότερος φούρνος της Πελοποννήσου και αποτελεί φόρο τιμής στην τοπική γαστρονομία. Η μανιάτικη γαστρονομική κουλτούρα είναι αυθεντική cucina povera. Στη Λακωνία και τη Μεσσηνία δεν έχουμε εκτάσεις γης για καλλιέργεια, όπως συμβαίνει στην Κεντρική Ελλάδα. Το ελαιόλαδο, όμως, από τη Μάνη (και την Καλαμάτα) είναι μοναδικό. Ταπεινές συνταγές, γεμάτες γεύση και αγάπη από τα παλιά, προσφέρουν γεύματα που χορταίνουν πολυμελείς οικογένειες και γιορτινές περιστάσεις. Παλαιότερα, η πίτα δεν ήταν συνοδευτικό του πρωινού καφέ, αλλά φαγητό στο κέντρο του τραπεζιού, που χόρταινε τους πάντες. Στη Μάνη, με λίγο αλεύρι, οι νοικοκυρές έφτιαχναν και φτιάχνουν λαλάγγια (ή τηγανίδες) και φυσικά τις λαχταριστές τραβηχτές πίτες, λεπτές και τραγανές. Και τα λαλάγγια και οι τραβηχτές φτιάχνονται παραδοσιακά στο τηγάνι.
Οι τραβηχτές πίτες πήραν το όνομά τους από το άνοιγμα της ζύμης, καθώς για να το ανοίξεις πρέπει να το τραβήξεις με τα δάχτυλά σου, και συνήθως φτιάχνονταν με λίγο από το ζυμάρι που περίσσευε από το προζυμένιο ψωμί. Σερβίρονται είτε ως γλυκό, με μέλι, μαρμελάδα ή φρούτα, είτε αλμυρές με λίγο τυρί ή πασπαλισμένη, τριμμένη φέτα. Το ίδιο ισχύει και για τα τραγανά λαλάγγια που σου αφήνουν αυτή την υπέροχη «λαδίλα» στα δάχτυλα και πλημμυρίζουν το στόμα με την πλούσια γεύση τους. Κάποτε, τα λαλάγγια ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα με τις γιορτές, ειδικά αυτές των Χριστουγέννων, οπότε οι κυρίες των σπιτιών τα έφτιαχναν και σε σχήματα αστεριών, σταυρού, χιονάνθρωπου.
Αυτός ο παραδοσιακός ξυλόφουρνος έκτης γενιάς στην Αρεόπολη συνεχίζει την παράδοση και, αν τύχει να περάσετε από την πλατεία, οι μυρωδιές θα σας μαγέψουν. Την άνοιξη και το καλοκαίρι, είναι πολύ πιθανό να δείτε από νωρίς το πρωί ουρές από επισκέπτες (ξένους ή Έλληνες) που δεν αλλάζουν την κυρά-Μηλιά με τίποτα. Η ιστορία της είναι πασίγνωστη στην περιοχή: παντρεύτηκε έναν Μανιάτη, τον Γιώργο Τσατσούλη, χήρεψε στα 29 της και ανέθρεψε μόνη της, με πολλές δυσκολίες, τα 6 παιδιά της. Ο φούρνος των πεθερικών της και του άντρα της τη βοήθησε να ζήσει υπερήφανα και να ανακαλύψει το μεράκι της ψυχής της: το ζύμωμα, το φούρνισμα και το τηγάνισμα. Το 2012, μάλιστα, το πολύσπορο ψωμί της βραβεύτηκε σε διαγωνισμό ως το καλύτερο ψωμί της Ελλάδας.
Τα παιδιά και τα εγγόνια της κυρά-Μηλιάς συνεχίζουν την παράδοση, φτιάχνοντας φρέσκο ζυμωτό χωριάτικο ψωμί στον ξυλόφουρνο, κουλουράκια (τα λεμονιού είναι πραγματικό θαύμα), παξιμάδια, μανιάτικα λαλάγγια (που, ναι, κοστίζουν έξι ευρώ η συσκευασία, αλλά είναι θεϊκά), τυροπιτάρια, χορτόπιτες, τραβηχτές πίτες, τηγανόψωμο με τυρί, καθώς και —όχι απαραίτητα κάθε μέρα— κολοκυθόπιτα, μπουγάτσα και γαλατόπιτα. Για μένα και για άλλα Μανιατόπαιδα, είτε γεννημένα εκεί είτε με καταγωγή από εκεί, ο φούρνος της Μηλιάς είναι μια πραγματική συνάντηση με τη γευστική ιστορία της πατρίδας μας. Και πάντα, όταν πηγαίνουμε, φροντίζουμε να φέρνουμε καλούδια για τους αγαπημένους μας, μέχρι να φέρουμε εκείνους στα μέρη μας.
Info: Το Ψωμί της Μηλιάς, Κάτω Πλατεία 17ης Μαρτίου, Αρεόπολη Λακωνίας, 27330 51226
Διαβάστε ακόμα:
Ο αδάμαστος έρωτας του Πάτρικ Λη Φέρμορ για τη Μάνη
Πυργόσπιτα: Η ζωντανή ιστορία της παλιάς Μάνης
Long weekend στην ατμοσφαιρική Αρεόπολη
