Ο αμπελώνας της Κρήτης είναι ο αρχαιότερος στον ελλαδικό χώρο και τα ευρήματα έχουν αποδείξει ότι η καλλιέργεια των αμπελιών και η οινοποίηση αποτελούσαν σημαντική ασχολία των Μινωιτών. Τα πρώτα κατάλοιπα στην Κρήτη -όπως κουκούτσια, μίσχοι και φλοιοί σταφυλιών που διασώθηκαν στις στρωματογραφίες αιγιακών εγκαταστάσεων της Εποχής του Χαλκού ανακαλύφθηκαν στον Μύρτο της Ιεράπετρας του Λασιθίου και χρονολογήθηκαν στο 2600-2000 π.Χ. Ο λασιθιώτικος αμπελώνας αποτελεί περίπου το 1/10 όλης της Κρήτης. Οι αμπελώνες και τα οινοποιεία βρίσκονται προς τα ανατολικά, στις περιοχές της Σητείας, της Λεύκης και του Ιτάνου, ενώ πιο πρόσφατα επεκτάθηκαν προς τον νότο κοντά στον Μακρυγιαλό. Αυτές οι περιοχές εντάσσονται στις 2 βασικές οινικές διαδρομές που μπορείτε να κάνετε στο νομό.
Στο οροπέδιο Ζήρου, με μέσο υψόμετρο 590, βρίσκεται ο δεύτερος μεγαλύτερος αμπελώνας του Λασιθίου, σε εδάφη τα οποία άλλοτε ήταν άγονα και καλλιεργήθηκαν με πολύ ανθρώπινο μόχθο. Τα εδάφη είναι ασβεστολιθικά, σχιστολιθικά, με υψηλότερα ποσοστά άμμου και αργίλου στα οροπέδια. Τα παλαιότερα κλήματα έχουν μορφή θάμνου, ενώ τα νεότερα γραμμική. Στο παρελθόν υπήρχαν πολλές ερυθρές ποικιλίες και το 1971 ο ερυθρός ξηρός και γλυκός οίνος θεσπίστηκε ως ΟΠΑΠ Σητεία.
Οι ποικιλίες
Κυριότερη ποικιλία στο νομό Λασιθίου ήταν και παραμένει το ερυθρό Λιάτικο. Διαδεδομένη είναι και μια άλλη ερυθρή ποικιλία, το λεγόμενο Βοϊδοματερό. Το Λιάτικο δίνει κρασιά με υψηλό αλκοόλ, μέτριες οξύτητες, ήπιες τανίνες και ελαφρύ ερυθρό χρώμα. Τα καλύτερα παραδείγματα δίνουν κρασιά με φινέτσα και πικάντικο χαρακτήρα. Στο νομό Λασιθίου καλλιεργούνται επίσης Μανδηλαριά, Κοτσιφάλι, Syrah και Grenache. Από τα λευκά, το Θραψαθήρι αποτελεί τη «σπεσιαλιτέ» του νομού, ενώ το Ασύρτικο, η Βηλάνα, το Μοσχάτο Σπίνας, το Πλυτό, το Δαφνί και το Chardonnay δίνουν επίσης εξαιρετικά γλυκά και ξηρά κρασιά. Η καλλιέργεια της Βηλάνας είναι νεότερη και η ποικιλία (μαζί με το Θραψαθήρι) χρησιμοποιείται για την παραγωγή του λευκού ΟΠΑΠ Σητεία. Η ΠΟΠ Σητεία, εκτός από μεγαλύτερη είναι και η πιο ποιοτική αμπελουργική ζώνη του Λασιθίου.
Παράγει ξηρά και γλυκά, κόκκινα ή λευκά κρασιά από τις ποικιλίες Λιάτικο, Μανδηλαριά, Βηλάνα και Θραψαθήρι. Το 2011 καθιερώθηκε η ΠΟΠ Malvasia Σητεία που παράγει εξαιρετικά λευκά γλυκά κρασιά που προέρχονται είτε από λιαστά σταφύλια, ή από ενίσχυση με προσθήκη αποστάγματος. Οι επιτρεπόμενες ποικιλίες είναι το Ασύρτικο, το Αθήρι, το Θραψαθήρι, το Μοσχάτο Σπίνας, η Malvasia di Candia Aromatica και το Λιάτικο σε λευκή οινοποίηση. Οι συνθήκες του νομού είναι ιδανικές για βιολογική αμπελοκαλλιέργεια. Το κλίμα είναι ξηρό και θερμό και οι τελευταίες βροχές πέφτουν συνήθως τον Απρίλιο. Τα περισσότερα αμπελοτόπια βρίσκονται σε υψόμετρο 250-650 και με τους δροσερούς ευεργετικούς ανέμους της θάλασσας μετριάζονται οι υψηλές θερμοκρασίες και τα φυτά ανακουφίζονται.
