Ο τουρισμός αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες της μαροκινής οικονομίας, συνεισφέροντας καθοριστικά στο ΑΕΠ της χώρας (7%), την εισροή ξένου συναλλάγματος και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Στο πλαίσιο αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η έρευνα αγοράς για τον κλάδο του τουρισμού στο Μαρόκο που διενήργησε το Γραφείο Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων της Πρεσβείας της Ελλάδας στο Ραμπάτ.
Η χώρα προσφέρει ποικιλία τουριστικών εμπειριών, από την ιστορική κληρονομιά των μεγάλων πόλεων, όπως του Μαρακές και της Φεζ, έως τις εναλλακτικές δραστηριότητες της Σαχάρας και των παραλιών του Ατλαντικού και της Μεσογείου. Αυτή η ποικιλομορφία δίνει στη χώρα τη δυνατότητα να προσελκύει διαφορετικές ομάδες τουριστών. Τα τελευταία χρόνια, ο τουριστικός τομέας του Μαρόκου επηρεάστηκε αρνητικά από αιφνίδιους παράγοντες, κυρίως από την κρίση της πανδημίας (-80% των διεθνών επισκεπτών το 2020) και τον σεισμό στην περιοχή Al Haouz, τον Σεπτέμβριο του 2023.
Οι περιοχές που επλήγησαν περισσότερο από τον σεισμό ήταν οι Marrakech-Safi και Souss-Massa, των οποίων οι πρωτεύουσες, Marrakech και Agadir, αποτελούν τα νευραλγικά κέντρα της τουριστικής δραστηριότητας στο Μαρόκο (2/3 των διανυκτερεύσεων). Αν και οι δύο πόλεις δεν υπέστησαν σοβαρές ζημιές, ο κίνδυνος γενικής απογοήτευσης των διεθνών επισκεπτών ανησύχησε σημαντικά τους τουριστικούς φορείς, οι οποίοι ήταν ήδη ευάλωτοι λόγω της υγειονομικής κρίσης.
Παρ’ όλα αυτά, η ανθεκτικότητά του μαροκινού τουρισμού επιβεβαιώθηκε εκ νέου το 2023, όταν οι επισκέπτες έφτασαν τα 14,5 εκατ., σημειώνοντας νέο εθνικό ρεκόρ. Σύμφωνα με στοιχεία που δηλώθηκαν από τους επαγγελματίες του ξενοδοχειακού κλάδου, ο όγκος των διανυκτερεύσεων σε καταγεγραμμένα καταλύματα παρουσίασε θετική μεταβολή +35% σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2022 (+8% εσωτερικός τουρισμός, +54% διεθνής τουρισμός). Τόσο το 2023, όσο και το 2022, οι διανυκτερεύσεις σε ξενοδοχεία 4 και 5 αστέρων αποτέλεσαν πάνω από το μισό των συνολικών διανυκτερεύσεων. Ο μέσος όρος πληρότητας των καταλυμάτων για το 2023 έφτασε μόλις το 48% (στα ίδια επίπεδα με το 2019), αν και σε πόλεις, όπως το Marrakech και Agadir, ξεπέρασε το 60%. Οι ταξιδιωτικές εισπράξεις σε συνάλλαγμα από διεθνείς επισκέπτες, μη μόνιμους κατοίκους Μαρόκου, παρουσίασαν, εκ νέου επιδόσεις ρεκόρ (+12% σε σχέση με το 2022 και +33% σε σχέση με το 2019), φτάνοντας περίπου σε 10,45 δισ. ευρώ έναντι περίπου 9,36 δισ. ευρώ το 2022.
Κύριες χώρες προέλευσης των ταξιδιωτικών εισπράξεων του Μαρόκου ήταν η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, το Βέλγιο, οι ΗΠΑ, η Ολλανδία, η Σαουδική Αραβία, και ο Καναδάς. Από τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας συνάγεται ότι οι ταξιδιωτικές εισπράξεις του Μαρόκου από την Ελλάδα, το 2023, έφτασαν τα 14,09 εκατ. ευρώ. Το 2024 αποδείχθηκε επίσης, μια εξαιρετική χρονιά για τον μαροκινό τουριστικό τομέα. Σύμφωνα με την υπουργό Τουρισμού, Χειροτεχνίας και Κοινωνικής Οικονομίας, κα Fatim-Zahra Ammor, το Μαρόκο κατέγραψε σχεδόν 16 εκατ. αφίξεις τουριστών έως το τέλος Νοεμβρίου, σημειώνοντας αύξηση 20% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2023, δηλαδή επιπλέον 2,6 εκατ. επισκέπτες.
Οι στόχοι για τα επόμενα χρόνια
Η χώρα έχει θέσει φιλόδοξους στόχους για περαιτέρω αύξηση του αριθμού των τουριστών τα επόμενα χρόνια, επιδιώκοντας να προσελκύσει 17,5 εκατ. επισκέπτες έως το 2026 (σύμφωνα με τον Οδικό Χάρτη για τον τομέα του τουρισμού 2023-2026) και 26 εκατ. επισκέπτες μέχρι το 2030. Η στρατηγική αυτή περιλαμβάνει την ενίσχυση της τουριστικής προσφοράς, την ανάπτυξη νέων αγορών και την αναβάθμιση και αύξηση των τουριστικών υποδομών. Επιπλέον, προκειμένου να ενισχύσει την ελκυστικότητά του και να προσελκύσει περισσότερες επενδύσεις στον ευρύτερο τομέα του τουρισμού, το Μαρόκο επιδιώκει να αξιοποιήσει τη δυναμική που δημιουργεί η προσεχής φιλοξενία μεγάλων διεθνών αθλητικών γεγονότων (Κύπελλο Εθνών Αφρικής 2025-2026, Παγκόσμιο Κύπελλο 2030).
Παρά ταύτα, η χώρα εξακολουθεί να καλείται να αντιμετωπίσει συγκεκριμένες προκλήσεις, οι οποίες σχετίζονται με το γεγονός ότι οι τουριστικές ροές εν πολλοίς στηρίζονται στη μαροκινή διασπορά, ο ξενοδοχειακός τομέας παραμένει οικονομικά εύθραυστος και ο εγχώριος τουρισμός εξακολουθεί να είναι αδύναμος. Στο πλαίσιο αυτό, η χώρα επενδύει συνεχώς στη βελτίωση των υπηρεσιών και της φιλοξενίας, τον εκσυγχρονισμό των τουριστικών υποδομών και τη διαρκή ανάπτυξη νέων τουριστικών προϊόντων. Οι εφαρμοζόμενες στρατηγικές ανάπτυξης θεματικού τουρισμού (π.χ. εναλλακτικός τουρισμός, πολιτιστικός τουρισμός, τουρισμός πολυτελείας) και ενίσχυσης της αεροπορικής σύνδεσης με διεθνείς αγορές, αποδεικνύουν τη δέσμευση της χώρας να ενισχύσει την τουριστική θέση της παγκοσμίως.
Οι κυριότερες μορφές τουρισμού στο Μαρόκο
Πολιτιστικός Τουρισμός
Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί βασικό τουριστικό προϊόν για το Μαρόκο, με την πλούσια ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά της χώρας να ελκύει εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως. Πόλεις όπως το Μαρακές, η Φεζ, η Μεκνές και το Ραμπάτ περιλαμβάνονται στον κατάλογο της UNESCO ως μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτές οι πόλεις φημίζονται για τις Μεδίνες τους, τα ιστορικά κτίρια και παλάτια, και τα παραδοσιακά παζάρια (σουκ), όπου οι επισκέπτες μπορούν να βιώσουν την τοπική κουλτούρα και χειροτεχνία. Το Μαρόκο έχει δημιουργήσει αξιόλογες υποδομές για την υποστήριξη του πολιτιστικού τουρισμού, όπως μουσεία, πολιτιστικά φεστιβάλ και οργανωμένες ξεναγήσεις.
Παράκτιος Τουρισμός
Με 3.500 χιλιόμετρα ακτογραμμής, το Μαρόκο έχει αναπτύξει έναν ισχυρό παράκτιο τουρισμό που αποτελεί σημαντική πηγή εσόδων για τη χώρα. Ο τουρισμός αυτός αναπτύσσεται κυρίως σε περιοχές όπως το Αγκαντίρ, η Εσσαουίρα, η Ταγγέρη και άλλες παραθαλάσσιες πόλεις που προσφέρουν οργανωμένα τουριστικά θέρετρα, πολυτελή ξενοδοχεία και πολλές δραστηριότητες αναψυχής. Τα θέρετρα αυτά προσφέρουν υπηρεσίες υψηλών προδιαγραφών, από θαλάσσια σπορ και καταδύσεις μέχρι γήπεδα γκολφ και υπηρεσίες spa. Η σταθερή αύξηση των πτήσεων από την Ευρώπη, προς τις εν λόγω παραθαλάσσιες περιοχές, διευκολύνει την προσέλευση τουριστών. Οι τουρίστες από χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελούν τον κύριο όγκο των επισκεπτών.
Τουρισμός Περιπέτειας
Η φυσική ποικιλομορφία του Μαρόκου το καθιστά ιδανικό προορισμό για τουρίστες που αναζητούν περιπέτεια. Η οροσειρά του Άτλαντα προσφέρει ευκαιρίες για πεζοπορία, ορειβασία, και αναρρίχηση, ενώ η έρημος Σαχάρα είναι δημοφιλής για περιηγήσεις με καμήλες, οδήγηση σε αμμόλοφους και διαμονή σε σκηνές στην έρημο. Αυτή η μορφή τουρισμού ενισχύεται περαιτέρω από την ανάπτυξη τοπικών επιχειρήσεων που προσφέρουν αυθεντικές εμπειρίες και οργανωμένες δραστηριότητες σε τουριστικούς προορισμούς της ενδοχώρας. Η συνεργασία με διεθνή τουριστικά πρακτορεία έχει βοηθήσει στην ανάδειξη των συγκεκριμένων δραστηριοτήτων και την ενίσχυση της προσέλευσης τουριστών σε πιο απομακρυσμένες περιοχές του Μαρόκου.
Οικοτουρισμός
Ο οικοτουρισμός στο Μαρόκο αποτελεί έναν αναπτυσσόμενο τομέα με πολλές προοπτικές. Η χώρα έχει αρχίσει να δίνει έμφαση στη βιώσιμη ανάπτυξη και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, προσελκύοντας τουρίστες που επιθυμούν να βιώσουν την φύση με υπεύθυνο τρόπο. Η χώρα διαθέτει πολυάριθμα εθνικά πάρκα και προστατευόμενες περιοχές, οι οποίες προσφέρονται για πεζοπορία, παρατήρηση πουλιών, και οικολογικές δραστηριότητες. Το Εθνικό Πάρκο Souss-Massa και το Εθνικό Πάρκο Ifrane είναι δύο από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς για τη συγκεκριμένη μορφή τουρισμού, καθώς προσφέρουν μοναδικά οικοσυστήματα και ευκαιρίες για εκπαιδευτικές εκδρομές. Οι μαροκινές Aρχές έχουν επίσης αρχίσει να προωθούν τη δημιουργία οικολογικών ξενοδοχείων και καταλυμάτων που χρησιμοποιούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, μειώνοντας έτσι το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα.
Προκλήσεις για τον τουριστικό τομέα του Μαρόκου
Παρά το γεγονός ότι η μαροκινή διασπορά συγκαταλέγεται στους διεθνείς επισκέπτες, οι τουριστικές τους συνήθειες διαφέρουν σημαντικά από αυτές των ξένων τουριστών, γεγονός που περιορίζει τα οικονομικά οφέλη για τον ξενοδοχειακό τομέα. Συγκεκριμένα, σε αντίθεση με τους ξένους τουρίστες, οι Μαροκινοί του εξωτερικού τείνουν να διαμένουν στις προσωπικές ή οικογενειακές τους κατοικίες στο Μαρόκο (περίπου 50%) ή σε επιπλωμένα διαμερίσματα που διατίθενται προς ενοικίαση μέσω ιδιωτικών συμφωνιών ή διαδικτυακών πλατφορμών (πχ. Airbnb).
Η ίδια παρατήρηση ισχύει και για τον εσωτερικό τουρισμό, ο οποίος αντιπροσωπεύει μόλις το 1/3 των διανυκτερεύσεων το 2023, αναδεικνύοντας το πλεόνασμα μεταξύ της προσφοράς του τουριστικού τομέα (ξενοδοχειακά καταλύματα που επικεντρώνονται κυρίως στη διεθνή πελατεία) και της εγχώριας ζήτησης, η οποία χαρακτηρίζεται από οικογενειακά ταξίδια με προτίμηση σε εξοπλισμένα καταλύματα (self-catering). Αυτές οι συνήθειες τροφοδοτούν τον άτυπο τομέα (ενοικιάσεις μεταξύ ιδιωτών) και δεν ευνοούν τον ξενοδοχειακό κλάδο, δεδομένου ότι ο μέσος όρος πληρότητας των καταλυμάτων για το 2023 ήταν μόλις 48% (ίδιος με το 2019), αν και σε πόλεις, όπως το Marrakech και Agadir, ξεπέρασε το 60%.
Παράγοντες που ευνοούν την τουριστική ανάπτυξη του Μαρόκου
Το Μαρόκο, σε απόσταση λιγότερη από τρεις ώρες αεροπορικώς από τις μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, διαθέτει στρατηγική γεωγραφική θέση και εξαιρετικό τουριστικό δυναμικό. Η χώρα χαρακτηρίζεται από θεσμική και πολιτική σταθερότητα, και αποτελεί έναν σταθερό και ασφαλή τουριστικό προορισμό, γεγονός το οποίο αναγνωρίζεται από τους διεθνείς εταίρους του. Αυτή η σταθερότητα διασφαλίζεται από δημοκρατικούς θεσμούς και την διαρκώς αυξανόμενη δράση της μαροκινής κοινωνίας των πολιτών.
Η μαροκινή οικονομία χαρακτηρίζεται από ισχυρά οικονομικά θεμέλια. Αν και δεν διαθέτει έσοδα από πετρελαιοειδή, στηρίζεται στα δυνατά της σημεία, όπως η αγροτοβιομηχανία, ο τουρισμός, η κλωστοϋφαντουργία κ.α., ενώ ταυτόχρονα διαφοροποιείται σε νέους τομείς που αναπτύσσονται ταχέως, όπως οι ΑΠΕ, η αεροναυπηγική, η αυτοκινητοβιομηχανία, οι ΤΠΕ και η χημική βιομηχανία. Έτσι, η μαροκινή οικονομία χαρακτηρίζεται γενικά από μακροοικονομική σταθερότητα, παρά τις εξωτερικές και εσωτερικές αιφνίδιες εξελίξεις των τελευταίων ετών (πανδημία, διεθνείς γεωπολιτικές εντάσεις και πληθωριστικές πιέσεις, ξηρασία, σεισμός Σεπτεμβρίου 2023).
Στο πλαίσιο αυτό, η χώρα διαθέτει, σε γενικές γραμμές, ένα ευνοϊκό νομοθετικό πλαίσιο για προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων. Ενδεικτικά αναφέρονται η απουσία περιορισμών για τη δημιουργία εταιρειών και θυγατρικών στο Μαρόκο από ξένους επενδυτές, η απουσία περιορισμών ως προς την μετακίνηση των κερδών εκτός χώρας, η εφαρμογή αξιόλογων χρηματοδοτικών και φορολογικών κινήτρων, η απλοποίηση και ψηφιοποίηση των διαδικασιών, η ύπαρξη Συμφωνιών Ελευθέρων Συναλλαγών με τις χώρες της Αφρικής, την ΕΕ και τις ΗΠΑ, καθώς και η υπογραφή πάνω από 100 συμφωνιών αποφυγής διπλής φορολόγησης και προστασίας των επενδύσεων.
Περαιτέρω, το Μαρόκο διαθέτει υποδομές υψηλής ποιότητας και διεθνών προτύπων, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζουν:
– Πυκνό και σύγχρονο αεροπορικό δίκτυο, με 18 διεθνή αεροδρόμια. Το αεροδρόμιο Mohammed V στη Καζαμπλάνκα αποτελεί αεροπορικό κόμβο για αφρικανικούς προορισμούς.
– Εκτεταμένο οδικό δίκτυο, με περίπου 1.800 χιλιόμετρα αυτοκινητοδρόμων.
– Πυκνό σιδηροδρομικό δίκτυο 2.110 χιλιομέτρων, συμπεριλαμβανομένης της πρώτης σιδηροδρομικής γραμμής υψηλής ταχύτητας στην Αφρική, που συνδέει τις πόλεις Καζαμπλάνκα και Ταγγέρη.
– Σύγχρονες αστικές συγκοινωνίες, καθώς και σύγχρονο δίκτυο τραμ, στις πόλεις Ραμπάτ και Καζαμπλάνκα.
– Λιμενικό δίκτυο διεθνών προτύπων, με συνολικά 43 λιμένες. Το λιμενικό συγκρότημα «Tanger Med» αποτελεί το μεγαλύτερο λιμάνι διαμετακομιστικού εμπορίου στην Αφρική και από τα μεγαλύτερα της Μεσογείου. Επιπλέον, βρίσκεται σε εξέλιξη η κατασκευή των δύο νέων μεγάλων λιμένων «New Port of Nador West-Med» και «New Port of Dakhla Atlantique», τα οποία προγραμματίζεται να υπερβούν σε χωρητικότητα το λιμάνι «Tanger-Med». Το λιμάνι της Καζαμπλάνκας αποτελεί το σημαντικότερο λιμάνι στο τομέα της κρουαζιέρας στο Μαρόκο.
Εξάλλου, η τουριστική υποδομή του Μαρόκου έχει αναπτυχθεί σημαντικά κατά την τελευταία εικοσαετία, υποστηριζόμενη από δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις. Η χώρα διαθέτει μια ευρεία γκάμα καταλυμάτων που καλύπτει όλες τις ανάγκες των επισκεπτών, από οικονομικά ξενοδοχεία μέχρι πολυτελή θέρετρα. Οι πόλεις Μαρακές, Καζαμπλάνκα, Φεζ, Αγκαντίρ, Ταγγέρη και Ραμπάτ διαθέτουν σύγχρονα ξενοδοχεία που ανήκουν σε διεθνείς αλυσίδες, προσφέροντας υψηλού επιπέδου υπηρεσίες φιλοξενίας. Ταυτόχρονα, το Μαρόκο ξεχωρίζει για τα παραδοσιακά του καταλύματα, τα γνωστά riad, τα οποία αποτελούν παραδοσιακά σπίτια στις Μεδίνες των μεγάλων πόλεων που έχουν ανακαινιστεί και μετατραπεί σε πολυτελείς ξενώνες, προσφέροντας μια αυθεντική αίσθηση φιλοξενίας, με έμφαση στην τοπική κουλτούρα και αρχιτεκτονική. Περαιτέρω, στο Μαρόκο δραστηριοποιείται σημαντικός αριθμός αεροπορικών εταιρειών (εγχώριων και διεθνών), οι οποίες εξασφαλίζουν την αεροπορική σύνδεση με πλήθος χωρών.
Επιπλέον, ένας από τους βασικούς παράγοντες που διευκολύνει τις διεθνείς αφίξεις στο Μαρόκο είναι η ευνοϊκή πολιτική θεωρήσεων εισόδου. Πολίτες από χώρες της ΕΕ, του Ηνωμένου Βασιλείου, των ΗΠΑ, της Ελβετίας, της Τουρκίας, της Ρωσίας, του Καναδά, της Αυστραλίας, της Κίνας, της Ιαπωνίας, της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Βραζιλίας, της Αργεντινής κ.α. δεν χρειάζονται βίζα για σύντομες διαμονές έως 90 ημέρες. Αυτή η πολιτική έχει συμβάλλει σημαντικά στην προσέλκυση τουριστών από τις βασικές αυτές αγορές.
Προοπτικές συνεργασίας με την Ελλάδα
Το Μαρόκο είναι ένας δυναμικός και αναπτυσσόμενος τουριστικός προορισμός, ο οποίος προσφέρει ευρύ περιθώριο δραστηριοποίησης ελληνικών επιχειρήσεων, προώθησης ελληνικών προϊόντων και μεταφοράς ελληνικής τεχνογνωσίας. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας η αγάπη των Μαροκινών για την Ελλάδα και τον πολιτισμό της, η αναγνώριση του υψηλού επιπέδου των τουριστικών υπηρεσιών που προσφέρει η χώρα μας και ο θαυμασμός για την ελληνική φιλοξενία δημιουργούν εύφορο έδαφος για ενίσχυση της συνεργασίας στον τομέα του τουρισμού, της φιλοξενίας και της εστίασης τόσο σε θεσμικό, όσο και σε επιχειρηματικό επίπεδο. Σχετικό ενδιαφέρον είχε εκφραστεί παλαιότερα από μαροκινής πλευράς.
Η σύναψη συνεργασιών μεταξύ της ελληνικής και της μαροκινής επιχειρηματικής κοινότητας (π.χ. Confédération Nationale du Tourisme) μπορεί να διευκολύνει τις επιχειρηματικές συνέργειες και την ανταλλαγή τεχνογνωσίας, καθώς και να προωθήσει τη συνεργασία σε τουριστικά και επιχειρηματικά δίκτυα.
Κατά την έρευνα προοπτικές ενίσχυσης της διμερούς επιχειρηματικής και θεσμικής συνεργασίας στον τομέα του τουρισμού εντοπίζονται κυρίως στους εξής τομείς:
-Ο τομέας της τροφοδοσίας και του εξοπλισμού ξενοδοχείων και καταστημάτων εστίασης προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες για τις ελληνικές εξαγωγικές επιχειρήσεις. Η ζήτηση για σύγχρονα και ποιοτικά προϊόντα, συνδυασμένη με την αυξανόμενη ανάπτυξη του τουρισμού στο Μαρόκο, δημιουργεί ευκαιρίες για ελληνικές εξαγωγές εξοπλισμού και προϊόντων για ξενοδοχεία και εστιατόρια.
-Όσον αφορά των τομέα των επενδύσεων, το Μαρόκο προσφέρει εξαιρετικές ευκαιρίες για ελληνικές επιχειρήσεις στον τομέα της εστίασης, με ιδιαίτερη έμφαση την ανάπτυξη εστιατορίων και franchise. Οι Μαροκινοί εκτιμούν ιδιαίτερα την ελληνική κουζίνα και το πολιτιστικό αποτύπωμα της χώρας μας. Οι ελληνικές επιχειρήσεις εστίασης μπορούν να εκμεταλλευτούν τη ζήτηση για αυθεντική ελληνική γαστρονομία. Πέραν τούτου, οι επενδύσεις στον τομέα των ξενοδοχειακών και των ψυχαγωγικών υπηρεσιών είναι ιδιαίτερα υποσχόμενες, δεδομένου του αυξανόμενου αριθμού επισκεπτών και των αξιόλογων επενδυτικών κινήτρων. Η ανάπτυξη τουριστικών καταλυμάτων, καθώς και η δημιουργία ψυχαγωγικών κέντρων μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα επικερδής.
-Περαιτέρω, υφίσταται ευρύ περιθώριο ενίσχυσης της παρουσίας ελληνικών αεροπορικών εταιρειών στην μαροκινή αγορά. Η εντατικοποίηση της αεροπορικής σύνδεσης μεταξύ Ελλάδας και Μαρόκου θα διευκολύνει τις τουριστικές ροές και τις επιχειρηματικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Η υφιστάμενη τουριστική δυναμική μεταξύ των δύο χωρών, καθώς και οι μελλοντικές προοπτικές, θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την διατήρηση των πτήσεων και κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, την προσθήκη νέων προορισμών, καθώς και την αύξηση του αριθμού των δραστηριοποιούμενων ελληνικών αεροπορικών εταιρειών.
-Επιπλέον, ελληνικά ταξιδιωτικά πρακτορεία θα μπορούσαν, σε συνεργασία με μαροκινά ταξιδιωτικά πρακτορεία, να αναπτύξουν πακέτα διακοπών που περιλαμβάνουν τόσο το Μαρόκο όσο και την Ελλάδα, αξιοποιώντας τις απευθείας πτήσεις και προσελκύοντας τουρίστες από και προς τις δύο χώρες. Η συνεργασία στην ανάπτυξη κοινών τουριστικών πακέτων ή η προώθηση συνδυασμένων τουριστικών προορισμών θα μπορούσε να αποτελέσει κίνητρο για τουρίστες τρίτων χωρών (ιδίως μακρινών) που ενδιαφέρονται να εξερευνήσουν περισσότερες από μία χώρες σε ένα ταξίδι.
-Περαιτέρω, η εκπαίδευση και επιμόρφωση στον τομέα του τουρισμού και της φιλοξενίας αποτελεί έναν πολλά υποσχόμενο τομέα για διμερή συνεργασία. Τα εκπαιδευτικά κέντρα και οι σχολές τουρισμού της χώρας μας και του Μαρόκου θα μπορούσαν να συνεργαστούν για την ανάπτυξη σεμιναρίων, εκπαιδευτικών προγραμμάτων και πιστοποιήσεων που αφορούν τις τουριστικές δραστηριότητες, την τουριστική φιλοξενία και την οικοτουριστική ανάπτυξη.
-Η μεταφορά ελληνικής τεχνογνωσίας σε τομείς όπως η διαχείριση τουριστικών καταλυμάτων και καταστημάτων εστίασης, καθώς και η εξυπηρέτηση πελατών, μπορεί να αναδείξει την ελληνική εμπειρία και τεχνογνωσία και να συμβάλει στην περαιτέρω ενίσχυση της μαροκινής φιλοξενίας.
-Ο τομέας του πολιτιστικού τουρισμού μπορεί να προσφέρει προοπτικές διμερούς συνεργασίας όσον αφορά την ανταλλαγή εκθέσεων, φεστιβάλ και εκδηλώσεων που αναδεικνύουν την πολιτιστική κληρονομιά και των δύο χωρών.
Συμπερασματικά, τόσο η ελληνική, όσο και η μαροκινή, επιχειρηματικότητα μπορούν να ωφεληθούν σημαντικά από τη μεταξύ τους συνεργασία στον τομέα του τουρισμού και της φιλοξενίας. Από τις επενδύσεις και τις εξαγωγές, μέχρι την ανάπτυξη αεροπορικών συνδέσεων, την μεταφορά τεχνογνωσίας και την εκπαίδευση, οι ελληνικές επιχειρήσεις μπορούν να συμμετέχουν ενεργά την ανάπτυξη του μαροκινού τουριστικού τομέα, αξιοποιώντας την εξαιρετική δυναμική που αναμένεται να παρουσιάσει εντός της επόμενης πενταετίας. Τα επιχειρηματικά ήθη του Μαρόκου, σε συνδυασμό με την καλά εδραιωμένη στην μαροκινή αγορά παρουσία επιχειρήσεων και προϊόντων άλλων ευρωπαϊκών χωρών (π.χ. Γαλλίας, Ισπανίας), καθιστούν απαραίτητη την συστηματική επιδίωξη διείσδυσης, από πλευράς ελληνικών επιχειρήσεων και προϊόντων.
Ο παράγοντας εξοικονόμησης κόστους, καθώς και η ικανότητα προσαρμογής στα συναλλακτικά ήθη της χώρας και ανάπτυξης διαπροσωπικών σχέσεων, πρέπει να θεωρούνται ως καθοριστικές παράμετροι για την τελική επιλογή συνεργάτη εκ μέρους των μαροκινών επιχειρηματιών. Ο υφιστάμενος ανταγωνισμός επιβάλλει στους νεοεισερχόμενους στην μαροκινή αγορά την πραγματοποίηση δαπανών προβολής και τη διάθεση επαρκούς χρόνου δικτύωσης.
Διαβάστε ακόμα:
Τι επιφυλάσσει το 2025 για τα ταξίδια στην Ελλάδα
Ποιες εθνικότητες τουριστών επέλεξαν την Ελλάδα για τις διακοπές τους το 2024 και τι ξόδεψαν
Οι ξενοδοχειακές τιμές σε δημοφιλείς προορισμούς παγκοσμίως τον εορταστικό Δεκέμβριο
