Τρεις κορυφαίοι τουριστικοί επιχειρηματίες της χώρας κατέθεσαν τις απόψεις τους για το πώς επηρεάζεται το ελληνικό τουριστικό προϊόν από την κλιματική κρίση στο πλαίσιο του ετήσιου συνεδρίου «Η Ελλάδα Μετά VII» που πραγματοποιήθηκε στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία», με γενικό θέμα: Ασυμμετρίες και εθνική ατζέντα, από τον Κύκλο Ιδεών σε συνεργασία με το Delphi Economic Forum.
Ειδικότερα, για το θέμα μίλησαν οι δύο πρώην πρόεδροι του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων κ.κ. Ανδρέας Ανδρεάδης και Γιάννης Ρέτσος καθώς και ο κ. Γιώργος Βερνίκος γενικός γραμματέας του ΣΕΤΕ, πρόεδρος του Ινστιτούτου του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων και πρώην Πρόεδρος της Οικονομικής Κοινωνικής Επιτροπής.
20 δισ. ευρώ τα έσοδα φέτος για τον ελληνικό τουρισμό
Ο κ. Ανδρέας Ανδρεάδης Ανδρέας Ανδρεάδης, με την ιδιότητα του Διευθύνοντος Συμβούλου του Ομίλου Sani/Ikos αναφέρθηκε στην αρχή της τοποθέτησης του στην πορεία του ελληνικού τουρισμού για τη φετινή χρονιά. Όπως σημείωσε χαρακτηριστικά η Ελλάδα θα επιτύχει ένα νέο ρεκόρ στα έσοδά της, γύρω στα 20 δισ. ευρώ. Και συνέχισε λέγοντας:” Το αποτύπωμα παρά τα προβλήματα από τα γεγονότα που ζήσαμε, είναι θετικό για τον τουρισμό. Οι αντοχές που έχει ο τουρισμός είναι σημαντικές”.
Σε ότι αφορά την κλιματική αλλαγή και πως αυτή επηρεάζει τον τουρισμό τόνισε μεταξύ άλλων τα εξής: “Πρέπει να καταλάβουμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα πολύ μεγάλο, σύνθετο ζήτημα και συνεχώς μεταβαλλόμενο. Φέτος η χώρα μας το πλήρωσε οδυνηρά με τη θεομηνία της Θεσσαλίας, με τις πυρκαγιές σε Αλεξανδρούπολη και Ρόδο αλλά και με έμμεσες επιπτώσεις όπως ακριβότερα τρόφιμα, προϊόντα, εκτεταμένες καταστροφές υποδομών κ.α. Το ελληνικό τουριστικό προϊόν πρέπει να προσαρμοστεί και να προετοιμαστεί και αυτό δεν αφορά μόνο τα ξενοδοχεία, αλλά και την πολιτεία, τις υποδομές, τις τοπικές κοινωνίες και την τοπική αυτοδιοίκηση. Το πρώτο που πρέπει να αλλάξει είναι η εποχικότητα όπως την ξέρουμε. Για παράδειγμα θα αυξηθεί η ελκυστικότητα και η επισκεψιμότητα στις χαμηλές σεζόν και έτσι θα επιμηκυνθεί η τουριστική περίοδος της χώρας. Από την άλλη, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο θα πρέπει να προσαρμόσουμε το προϊόν μας σε υψηλότερες θερμοκρασίες και νέα δεδομένα. Συνολικά, αν επιδείξουμε την αναγκαία αντίληψη και προσαρμοστικότητα και σαν πολιτεία και σαν επιχειρήσεις, η δική μου εικόνα είναι ότι το αποτύπωμα στο ελληνικό τουριστικό προϊόν της κλιματικής αλλαγής μπορεί να αποδειχθεί και θετικό. Ακούγεται παράδοξο, αλλά αυτό είναι καθαρά στα χέρια μας. Γιατί μπορεί να θεωρηθεί θετικό; Γιατί μπορεί να επιτύχει ένα μέγα ζητούμενο το οποίο είναι μία σημαντική επιμήκυνση η οποία θα άρει αυτή τη μονομερή υψηλή ζήτηση κατά τον Ιούλιο και τον Αύγουστο που επηρεάζει τις υποδομές μας και τα προγράμματά μας. Επομένως θα επιτευχθεί μία καλύτερη ανάπτυξη σε 7-8 μήνες. Αντίστοιχα και οι διακοπές στην Ευρώπη και τα σχολεία και οι άδειες θα προσαρμοστούν σε κάποια νέα δεδομένα. Πιο πολύ το βλέπω σαν ευκαιρία για την Ελλάδα και πρόκληση, παρά σαν κάτι το οποίο πρέπει να μας τρομάξει. Βέβαια, για να γίνει αυτό, πρέπει να γίνουν πολύ σοβαρά βήματα στην αντίληψη του τι συμβαίνει. Πρέπει η τουριστική βιομηχανία να μειώσει τα αποτυπώματα του άνθρακα, με μετρήσεις, διαδικασίες, πιστοποιήσεις κτηρίων, διαχείριση απορριμμάτων, πλαστικών και τροφίμων , ανακύκλωση, υιοθέτηση μηδενικών αποβλήτων, μείωση σπατάλης τροφίμων, ανανεώσιμες πηγές κ.α.”.
Επίσης, ο κ. Ανδρεάδης υποστήριξε ότι η μετάβαση στη βιώσιμη ανάπτυξη δεν είναι μία κοστοβόρα δράση αν ληφθούν υπόψη τα οφέλη. Επίσης, σε σχέση με την κλιματική κρίση και πως μπορεί να προσαρμοστεί επιτυχώς ο ελληνικός προορισμός ανέφερε το παράδειγμα του Ντουμπάι το οποίο έχει 12μηνη σεζόν και σε πολλές των περιπτώσεων διατηρεί υψηλότερες τιμές από την Ελλάδα ακόμη και τον Ιούλιο και τον Αύγουστο.
Προτεραιότητα η βιωσιμότητα στη λειτουργία των ξενοδοχείων
Να σημειωθεί ότι ο Όμιλος Sani/Ikos είναι πρωτοπόρος σε τομείς βιώσιμης λειτουργίας, όπως η διαχείριση ενέργειας, νερού και απορριμμάτων, έχοντας θέσει φιλόδοξο τριπλό στόχο για μηδενικό άνθρακα (net zero) έως το 2030, μηδενικά πλαστικά μίας χρήσης και μηδενικά απόβλητα προς υγειονομική ταφή έως το τέλος του 2024 – τομείς στους οποίους σημείωσε σημαντική πρόοδο το 2022.
Πλέον, όλα τα θέρετρα Sani και Ikos σε Ελλάδα και Ισπανία είναι ανθρακικά ουδέτερα και ηλεκτροδοτούνται με ενέργεια από 100% ανανεώσιμες πηγές εγγυημένης προέλευσης, έχοντας λάβει τις σχετικές. Η ανθρακική στρατηγική του Ομίλου περιλαμβάνει σειρά δράσεων με ορίζοντα το 2030, όπως σημαντικές επενδύσεις σε ΑΠΕ, συστήματα εξοικονόμησης ενέργειας, εξηλεκτρισμό των εγκαταστάσεων και του στόλου οχημάτων. Ένα νέο φωτοβολταϊκό πάρκο δημιουργήθηκε φέτος στην Κω, για την παροχή «πράσινης» ενέργειας στο Ikos Aria, ενώ σε συνεργασία με το ελληνικό Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών έχει ξεκινήσει ο υπολογισμός των απορροφήσεων άνθρακα στο δάσος της Σάνης στην Χαλκιδική, με στόχο την αύξησή τους.
Αλλά και στον τομέα της κυκλικής οικονομίας, ο Όμιλος κατέγραψε σημαντικές επιδόσεις. Τα πλαστικά μίας χρήσης μειώθηκαν κατά 70% σε όλα τα ξενοδοχεία, σε σύγκριση με το 2018, ενώ οι επιδόσεις του Ομίλου στην ανακύκλωση υλικών (ανακυκλώνονται πάνω από 20 είδη υλικών, με διαλογή στην πηγή) βελτιώθηκαν πάνω από 20% σε ετήσια βάση, φτάνοντας το 70% στο γυαλί, το 80% στο χαρτί και το 100% στα λεγόμενα επικίνδυνα υλικά. Το σύνολο του νερού που καταναλώθηκε στα ξενοδοχεία επαναχρησιμοποιήθηκε -μέσω ειδικής επεξεργασίας- για την άρδευση των κήπων, ενώ εφαρμόστηκαν δραστικά μέτρα για την αντιμετώπιση των διαρροών σε πραγματικό χρόνο. Επίσης, ξεκίνησε η χρήση της τεχνολογίας Artificial Intelligence στις κουζίνες με σκοπό την εξάλειψη της σπατάλης τροφίμων.
Τα πρώτα μηνύματα από τη WTM στο Λονδίνο δείχνουν μια πάρα πολύ μεγάλη δυναμική της χώρας και για την επόμενη χρονιά
Από την πλευρά του, ο κ. Γιάννης Ρέτσος, με την ιδιότητα και του Διευθύνοντος Συμβούλου του ξενοδοχειακού ομίλου, Electra Hotels & Resorts σημείωσε μεταξύ άλλων ότι η Ελλάδα φέτος είχε μια εξαιρετική χρονιά εκτιμώντας ότι τα έσοδα θα ξεπεράσουν τα 20 δισ. ευρώ καθώς ήδη στο 8μηνο είχαν υπερβεί το 1,5 δισ. ευρώ σε σχέση με το ίδιο διάστημα του 2019. Παράλληλα, τόνισε ότι τώρα βρίσκεται σε εξέλιξη η μεγάλη διεθνής έκθεση τουρισμού στο Λονδίνο (WTM) και τα πρώτα μηνύματα δείχνουν μια πάρα πολύ μεγάλη δυναμική της χώρας και για την επόμενη χρονιά, παρά τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή. Ο πόλεμος, πρόσθεσε, έχει φέρει σε δυσκολότερη θέση ανταγωνίστριες χώρες όπως η Αίγυπτος και η Τουρκία, οι οποίες αυτή τη στιγμή βιώνουν χειρότερα την επίπτωση του απ ΄ότι η Ελλάδα που θεωρείται εξακολουθητικά ένας ασφαλής προορισμός.
Σε ότι αφορά το κύριο θέμα της συζήτησης ο κ. Ρέτσος υπογράμμισε ότι τα φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής δεν τα είδαμε μόνο φέτος, είναι σε εξέλιξη αρκετά χρόνια φέτος. Απλώς φέτος, πρόσθεσε, έτυχε σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα να δούμε πολύ ακραία φαινόμενα στην Ελλάδα και πλημμυρικά και πυρκαγιών. Στον ΣΕΤΕ, συμπλήρωσε, μας είχαν απασχολήσει από το 2017 καθώς υπήρχε και μια μελέτη που είχαμε κάνει στο ΙΝΣΕΤΕ με τον κ. Ζερεφό για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τουρισμό τα επόμενα 30-40 χρόνια. Σύμφωνα με τον κ. Ρέτσο: “Η κατάσταση έχει δυσκολέψει πάρα πολύ για τη χώρα μας. Εκτός από τη γεωγραφική της θέση στο σημείο αυτό της Μεσογείου που παρατηρούνται πολύ έντονα φαινόμενα, λόγω επίσης και της φύσης του τουρισμού μας που είναι μία δραστηριότητα πολλών χιλιάδων, κυρίως μικρών επιχειρήσεων με περιορισμένες δυνατότητες να πάρουν δραστικά μέτρα, γρήγορα και άμεσα προς αυτή την κατεύθυνση της αλλαγής και της προσαρμογής αλλά και λόγω των πολιτικών που φαίνεται αυτή τη στιγμή να εξετάζει η Ευρωπαϊκή Ένωση”.
Αγκάθι ο επικείμενος φόρος στις αεροπορικές μεταφορές
Για παράδειγμα, τόνισε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει εδώ και καιρό έναν φόρο για τις αεροπορικές μεταφορές προσθέτοντας ότι η Ελλάδα όταν ληφθούν οι σχετικές αποφάσεις ο σχεδιασμός θα βρεθεί σε μειονεκτική θέση σε σχέση με τους ανταγωνιστές καθώς είναι πιο απομακρυσμένη από το κέντρο της Ευρώπης. “Τι επίπτωση θα έχει στο κόστος του ταξιδιού μια τέτοια φορολογία και μάλιστα τη στιγμή που οι τουρίστες μας έρχονται αποκλειστικά με αεροπλάνο και δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν άλλα μέσα όπως το αυτοκίνητο και το τρένο. Αυτές είναι πολύ μεγάλες προκλήσεις που καθιστούν την όποια προσαρμογή πολύ πιο δύσκολη υπογράμμισε ο κ. Ρέτσος. Και συνέχισε λέγοντας τα εξής: “Ο ΣΕΤΕ βλέποντας τη χώρα να εξελίσσεται πολύ δυναμικά τουριστικά, χωρίς όμως να έχει ουσιαστικό σχέδιο, αλλά με αυθόρμητη ανάπτυξη, κατήρτισε ένα στρατηγικό σχέδιο που στόχευσε να βάλει τον τουρισμό σε ράγες για τα επόμενα χρόνια. Στην αρχή για το 2030 αλλά πια οι εξελίξεις είναι πιο γρήγορες, και πρέπει να το τοποθετήσουμε ως τουρισμός για το άμεσο μέλλον, με βάση μία στρατηγική που θα υιοθετηθεί και από κάτω προς τα πάνω και από πάνω προς τα κάτω, δηλαδή θα την κατανοήσουν και θα την αποδεχθούν οι τοπικές κοινωνίες, με ποιον τρόπο θέλουμε να αναπτυχθούμε τουριστικά. Οι τοπικές κοινωνίες θα πιέσουν την τοπική αυτοδιοίκηση που έχει μεγάλο ρόλο σε αυτή τη διαδικασία και από πάνω θα υπάρχει η κεντρική κυβέρνηση η οποία θα βάζει τους άξονες και τους κανόνες, έχοντας το διευθυντήριο το οποίο θα μπορεί να καθορίζει και να ελέγχει τον τρόπο της στρατηγικής ανάπτυξης. Μέσα σε αυτούς τους άξονες, υπάρχουν και πολλά που έχουν να κάνουν με την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, όπως οι υποδομές που αποτελούν το μεγαλύτερο πρόβλημα όχι μόνο για τον τουρισμό αλλά και για τη διαβίωση των Ελλήνων και κάθε άλλη οικονομική δραστηριότητα”.
Κλειδί για τη θωράκιση της χώρας η βελτίωση των υποδομών
Σύμφωνα με τον κ. Ρέτσο η βελτίωση των υποδομών σε κεντρικό επίπεδο και κυρίως σε τοπικό, είναι ένας βασικός άξονας ο οποίος θα θωρακίσει τη χώρα απέναντι σε αυτά τα πολύ ακραία φαινόμενα. Όπως εξηγεί” “Μπορεί οι μεγάλες εταιρείες να έχουν κάνει εξαιρετική πρόοδο σε αυτόν τον τομέα και να είναι πολύ πιο μπροστά από ανταγωνιστές σε όλη την Ευρώπη, όμως είναι πάρα πολύ δύσκολο να ακολουθήσουν αυτό το σχέδιο οι πολλές άλλες μικρές και μικρότερες επιχειρήσεις. Εδώ είναι πάρα πολύ σημαντική η πρωτοβουλία σε επίπεδο κεντρικής κυβέρνησης και τοπικής αυτοδιοίκησης. Οι προσπάθειες στον ιδιωτικό τομέα γίνονται, υπάρχουν πολλά εξαιρετικά παραδείγματα αλλά δυστυχώς δεν αρκούν για να μπορέσει το τουριστικό μας προϊόν στο σύνολό του να προσαρμοστεί, να θωρακιστεί και να αντιμετωπίσει τις τεράστιες αυτές προκλήσεις.
Σε ότι αφορά τις πρωτοβουλίες του Electra Hotels & Resorts, επισήμανε ότι όταν δραστηριοποιείται μία ξενοδοχειακή επιχείρηση σε ένα αστικό κέντρο έχει πάρα πολλούς περιορισμούς και αδυναμία ανάπτυξης και χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, καθώς δεν υπάρχει η δυνατότητα αυτού του είδους η σύνθεση,. Παράλληλα έχει πολλά προβλήματα που έχουν να κάνουν με απλές διαδικασίες, για παράδειγμα στη διαχείριση αποβλήτων, ακόμη και σε μεγάλους δήμους όπως είναι η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη, όπου πολλές φορές ακόμη και η ανακύκλωση είναι πάρα πολύ δύσκολη σε συγκεκριμένα σημεία. Στο κέντρο της Αθήνας για παράδειγμα, είναι πολύ μεγάλη πρόκληση να καταφέρει κανείς να ανακυκλώνει το 100% των αποβλήτων σου. ‘Όμως παρά το γεγονός της δυσκολίας, είναι μια μεγάλη πρόκληση που αξίζει και οικονομικά οι επιχειρήσεις να την αναλάβουν. Στο πλαίσιο αυτό τόνισε τα εξης: “Εμείς ξεκινήσαμε τη διαδικασία συμμόρφωσης με τους κανόνες GRI όπως έχουν τεθεί από την Επιτροπή Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών και μάλιστα το καλοκαίρι του 2024 θα εκδώσουμε και την πρώτη έκθεση συμμορφωμένη με τους κανόνες. Είναι πολύ σημαντική αυτή η διαδικασία καθώς ανακαλύπτεις πού βρίσκεσαι. Θεωρώ ότι είναι μια πολύ ευχάριστη έκπληξη να ανακαλύπτεις ότι σύμφωνα με τους διεθνείς κανόνες, ότι είσαι σε καλύτερο επίπεδο από αυτό που νόμιζες ότι ήσουν. Όμως για να φτάσεις στο βέλτιστο, είναι μια πάρα πολύ δύσκολη και επίπονη διαδικασία. Πλέον όμως, όλο και περισσότερες επιχειρήσεις το βλέπουν αυτό θετικά σαν μία πρόκληση και σαν μία ευκαιρία να μειώσουν και τα κόστη τους. Είναι σημαντικό επίσης ότι η χρηματοδότηση στο άμεσο μέλλον θα συναρτάται απόλυτα από την προσπάθεια που κάνεις και πώς μπορείς να αποδείξεις ότι συμμορφώνεσαι με αυτές τις διαδικασίες”.
Ο Κ. Γιώργος Βερνίκος ξεκινώντας την τοποθέτησή του εξήρε τις προσπάθειες που έκαναν ο κ. Ανδρεάδης και ο κ. Ρέτσος στις θητείες τους ως πρόεδροι του ΣΕΤΕ για την αναβάθμιση του τουρισμού και την έξοδο από διαδοχικές κρίσεις. Ο κ. Ανδρεάδης και ο κ. Ρέτσος βρέθηκαν στο τιμόνι του Συνδέσμου από 6 χρόνια ο καθένας. Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά: “σε αυτή τη δωδεκαετία, ο τουρισμός αντιμετώπισε απίστευτες προκλήσεις. Οικονομική κρίση, πανδημία, συνέπεσαν με αυτές τις δύο προεδρίες. Πραγματικά τους αξίζει ένα μεγάλο ευχαριστώ από όλους μας γιατί για να αντιμετωπίσεις αυτά τα πράγματα, θέλεις τεράστια ενέργεια. Δεν είναι εύκολα”.
Ο τουρισμός αποτελεί την ατμομηχανή της ελληνικής οικονομίας
Συνεχίζοντας την τοποθέτηση του ο κ. Βερνίκος ανέφερε μεταξύ άλλων τα εξής: “Ο τουρισμός είναι σήμερα ένας πολύ ευρύς τομέας. Έχει πάρα πολλές επιχειρήσεις, μεγάλες και μικρές, που δραστηριοποιούνται σε διαφορετικές περιοχές και δίνει δουλειά σε διαφορετικά επαγγέλματα. Άμεσα στον τομέα δραστηριοποιούνται πάνω από 50.000 επιχειρήσεις. Αυτόν τον τομέα πρέπει να τον κρατάς ενωμένο και να έχεις συναίσθηση της ευθύνης στην οικονομία. Στη διάρκεια αυτών των ετών, ο ελληνικός τουρισμός διπλασίασε τη συνεισφορά του στην ελληνική οικονομία. Έχει φτάσει να συνεισφέρει περίπου το 25%, της εθνικής οικονομίας. Δεν είναι τυχαίο που λέμε ότι ο τουρισμός αποτελεί την ατμομηχανή της ελληνικής οικονομίας που συμπαρασύρει τα πάντα, και τη βιομηχανία, και τον γεωργικό τομέα. Αυτό δημιουργεί μια μεγάλη ευθύνη. Κατ’ αρχήν πρέπει κανείς να έχει μία αντίληψη των πραγμάτων”.
Διαχρονικά στην κορυφή της ατζέντας το περιβάλλον και η ποιότητα
Στη συνέχεια ο κ. Βερνίκος ανέφερε μία μια προσωπική ιστορία: “Τέλη της δεκαετίας του ’80, έβαλα δύο στόχους, κρίνοντας τις προτεραιότητες. Ο πρώτος ήταν το περιβάλλον. Στο πλαίσιο αυτό συνέβαλλα να δημιουργηθεί η Greenpeace -που ήμουν και πρόεδρος και σήμερα είμαι επίτιμος πρόεδρος. Ο δεύτερος ήταν η ποιότητα. Έτσι υπήρξα μέλος της ιδρυτικής ομάδας του ΣΕΤΕ. Ο τουρισμός είναι ένας τεράστιος τομέας για την Ελλάδα, έχει το συγκριτικό πλεονέκτημα και σκεφτόμαστε ότι πρέπει να συμβάλλουμε να σταματήσει ο κατήφορος, η καταστροφή των ακτών και γενικά του προϊόντος και να βάλουμε ως στόχο την ποιότητα. Πράγματι, είμαι ιδιαίτερα ικανοποιημένος μετά από τόσα χρόνια που αυτοί οι δύο στόχοι δείχνουν να είναι επίκαιροι ακόμη και σήμερα. Ο τουρισμός δεν είναι μια τυχαία δραστηριότητα, έχει μεγάλες και μικρές επιχειρήσεις. Να κάθονται σε ένα τραπέζι άνθρωποι με μεγάλες περιουσίες και άνθρωποι που έχουν ενοικιαζόμενα δωμάτια, δεν είναι εύκολο. Είναι μια μεγάλη υποχρέωση και πρέπει κάθε χρόνο να είσαι στην αιχμή των συζητήσεων για το τι πρέπει να κάνεις. Πέρα από το θέμα ότι η ποιότητα στον τουρισμό και στο περιβάλλον είναι δύο στόχοι που εξακολουθούν να έχουν την επικαιρότητά τους, στη διάρκεια των ετών σχηματοποιήσαμε την ιδεολογία του τουρισμού. Να θυμίσω ότι γύρω στο 2000 ήταν υπουργός Ανάπτυξης, αρμόδιος και σε θέματα τουρισμού ο Ευάγγελος Βενιζέλος. Είχαμε την ευκαιρία να κάνουμε μακρές συζητήσεις για το τι σημαίνει αυτό το πράγμα, για το μέλλον, τι σημαίνει να έχεις μονοθεματικές απόψεις, πόσο δύσκολο είναι να μπορείς να συνθέτεις την προσδοκία με την πραγματικότητα, την ανάπτυξη με το περιβάλλον, το μακροχρόνιο με το βραχυχρόνιο, τίποτα από όλα αυτά δεν είναι εύκολα είναι ένας συνεχής αγώνας. Και στη συνέχεια να συνδέσεις τον τουρισμό με τον πολιτισμό, με την τοπική παραγωγικότητα, με την έννοια της συμφιλίωσης του τουρίστα με τους κατοίκους, με την έννοια της εμπειρίας, να φτιάξεις μία ολόκληρη ιδεολογία γύρω από τον τουρισμό. Σήμερα έχουμε την ικανοποίηση ότι υπάρχει κοινή αποδοχή, απ’ όλα τα κόμματα για την έννοια που αγγίζουμε τα ζητήματα του τουρισμού με επίκεντρο τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Θέλω να πω ότι στη διάρκεια αυτών των ετών έχουμε κάνει σημαντικές μελέτες. Θέλω να θυμίσω πέρα από άλλες περιόδους το 2018 που ήμουν επικεφαλής της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σε συνεργασία και με τη ΔιαΝΕΟσις, ότι κάναμε το λεγόμενο εθνικό στρατηγικό σχέδιο. Αυτό το σχέδιο, είναι απόλυτα επίκαιρο και σήμερα. Αντιμετωπίζει από απλά θέματα όπως η απονομή δικαιοσύνης, τη δίκαιη εργασία κ.α. και βάζει επίκεντρο τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Αυτό είχε απήχηση και έγινε δεκτό από όλους τους κοινωνικούς εταίρους και από όλα τα πολιτικά κόμματα”. Κλείνοντας ο κ. Βερνίκος έθεσε ως άμεση προτεραιότητα των ζήτημα των συνεργασιών για τη διευθέτηση ζητημάτων που έχουν να κάνουν με το περιβάλλον και τον τουρισμό.
