Όταν με ρωτούν πού μεγάλωσα και απαντώ στην Καμάρα της Άνδρου, οι περισσότεροι μένουν έκπληκτοι και στην αυθόρμητη συνέχεια «και πώς ήταν;» δεν μπορεί παρά μία απάντηση να λάβει κανείς: «ζωή έμπλεος θαλάσσης».
«Η αφετηρία ητο η νήσος Άνδρος των Κυκλάδων –η νήσος, η έκπαγλος, η βασιλίς του Αιγαίου …η ωραιοτέρα όλου του κόσμου, η νήσος η γενέτειρα, εν τη οποία επλαισιώθησαν, ετράφησαν και εβλάστησαν τα παιδικά μου χρόνια καθώς και τα πρώτα εφηβικά» (Α. Εμπειρίκος, Μέγας Ανατολικός).
Με παράφραση της κτητικής αντωνυμίας σε προσωπική, οι παραπάνω στίχοι περιγράφουν ακριβώς το πλαίσιο των παιδικών μου χρόνων. Μεγαλώνοντας στο υπέροχο Αρχοντικό του προπάππού μου, του Κάπτα-Μαθιού Κουτσούκου, ένιωθα θαρρείς και το σπίτι έχει στοιχειώσει από τη μορφή του και ότι από κάπου θα ξεπροβάλει επιβλητικός και αυστηρός, όπως άλλωστε και οι φωτογραφίες μου επέτρεπαν να τον φανταστώ. Δεν είχα την ευτυχία να γνωρίσω τον ίδιο. Είχα την τύχη όμως να μεγαλώσω με ιστορίες της θάλασσας, ιστορίες απίθανες σχεδόν μαγικές, ευχάριστες και δυσάρεστες, για επικά ταξίδια, ναυάγια, ηρωικές αναμετρήσεις με τα κύματα ,για αποχωρισμούς και καλωσορίσματα για «λιμένας πρωτο̈ιδωμένους…σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια και εβένους» κατά τα λόγια του Αλεξανδρινού μας ποιητού.
Και φυσικά όλες αυτές οι ιστορίες ζωντάνευαν στο φαντασιακό καθώς το σπίτι ήταν από μόνο του σαν ένα πλοίο παραδομένο στα κύματα, σφηνωμένο στον πιο απόκρημνο βράχο της χερσονήσου. Από όποιο σημείο και αν έστρεφες το βλέμμα η θάλασσα απλωνόταν γύρω σου άλλοτε γαλήνια και άλλοτε αγριεμένη. Βρισκόταν πάντα εκεί στις πιο απίθανες αποχρώσεις, σε όλες τις εντάσεις της, ερεθίζοντας την περιέργεια, εξάπτοντας τη φαντασία, διαμορφώνοντας μια συνείδηση στοχασμού. «Με λογισμό και μ’ όνειρο» κατά τον Εθνικό μας ποιητή.
Χειμώνα – Καλοκαίρι στο Νησί
Το να μεγαλώνει κανείς σε ένα τέτοιο τόπο δεν είναι πάντα απλό. Υπήρχαν δυσκολίες που προέκυπταν από ελλείψεις σε υποδομές, δυνατότητες και αγαθά πολιτισμού, κάτι που έκανε την Αθήνα στα μάτια μας να μοιάζει ονειρική. Παρόλα αυτά το νησί σου προσέφερε ανεκτίμητες εμπειρίες που για τον τρόπο ζωής σήμερα στις μεγαλουπόλεις φαντάζουν απαγορευμένοι καρποί. Το αίσθημα της ελευθερίας, η περιπλάνηση στα γραφικά σοκάκια, το αδιάλειπτο παιχνίδι, το μπάνιο στη θάλασσα δις και τρις μέσα στη μέρα, οι ακροβατισμοί στα βράχια, το θερινό σινεμά, είναι μερικές από τις εμπειρίες που σφράγισαν τα παιδικά μου χρόνια.
Θυμάμαι ακόμα την αλμύρα στα μαλλιά μου από τον αέρα καθώς ανέβαινα την Αγορά για να φτάσω στο Σχολείο τις άγριες μέρες του Φλεβάρη. Την ένταση στο σπίτι όταν έφευγε ο πατέρας μου -ο Κάπτα Νίκος- για μπάρκο και έτρεχα ξοπίσω του παρακαλώντας τον να με πάρει μαζί του. Και φυσικά δεν θα ξεχάσω εκείνο το δωμάτιο με θέα το Φάρο και το Κάστρο -σήμερα αποτελεί τη σουίτα Κητώ- που πέρασα ώρες ατελείωτες κλεισμένη στην προετοιμασία των Πανελλαδικών εξετάσεων. Ένας τιτάνιος αγώνας που προϋπέθετε τόλμη για να ανταποκριθείς στις απαιτήσεις ελλείψει καθηγητών και φροντιστηριακών μαθημάτων.
Λέω συχνά σε υποψήφιους μαθητές πως σε τούτο το νησί εμείς πετύχαμε χωρίς βοήθεια γιατί πολύ απλά τολμήσαμε να κολυμπήσουμε στα βαθιά. Θέλει τόλμη κάτι τέτοιο. Σήμερα τη γνώση την περιμένουμε έτοιμη τροφή, χωρίς να κοπιάσουμε ούτε να επεξεργαστούμε περαιτέρω. Και διερωτώμαι φυσικά σκεπτόμενη τα περασμένα «πώς ήταν δυνατόν με τέτοια αναστοχαστική διάθεση που σου προκαλεί η θάλασσα, η θέα της και μόνο, να μην γεμίσεις με περίσσια τόλμη. Η γιαγιά μας έλεγε ότι η θάλασσα δίνει δύναμη και θάρρος.
Το Αρχοντικό στο Μεσοπόλεμο
Το 1926 το σπίτι περνάει στην κατοχή του πλοιάρχου Ματθαίου Κουτσούκου από τον τότε ιδιοκτήτη του Κλεάνθη Μπίστη. Η περιοχή της Χώρας και του Κάτω Κάστρου, «Καμάρα», έχει αρχίσει προεπαναστατικά να εποικίζεται και να ανεγείρονται νεοκλασικά αρχοντικά. Ήδη όμως από την εποχή της Ενετοκρατίας το συγκεκριμένο Aρχοντικό αποτελούσε οχυρωματικό πύργο, καθώς λόγω θέσης, στο πιο ψηλό σημείου του βράχου, επέτρεπε τον εντοπισμό εχθρικών πλοίων.
Από τη Βικτωριανή Αγγλία, η Helen -η Ελένη, η «Αγγλίδα» ή «ξένη», όπως την αποκαλούσαν, έπρεπε να αφομοιώσει γρήγορα το κοινωνικό πλαίσιο τούτου του τόπου που δικαίως έφερε και το όνομα Μικρά Αγγλία. Οι γυναίκες των καπεταναίων δε θύμιζαν σε τίποτα τις γυναίκες της εποχής. Γαλουχημένες μέσα στην παράδοση της ναυτιλίας, νοτισμένες με την πικρή γεύση που αφήνει η στέρηση και η απουσία του άνδρα, σκληραγωγημένες από τη μοναξιά, γίνονταν καπετάνισσες της στεριάς και διηύθυναν τον οίκο τους πάση θυσία.
Η Ελένη θα προσαρμοστεί πολύ γρήγορα και θα γίνει η ψυχή του σπιτιού. Ακόμα και σήμερα τη θυμούνται ραφινάτη με τα χαρακτηριστικά καπέλα της και πάντα ευπροσήγορη. Είναι γνωστά τα Five o’ clock tea που διοργάνωνε φέρνοντας τον εγγλέζικο αέρα της σε μια καλά διαμορφωμένη αστική κουλτούρα. Αλλά και στη διάρκεια της Κατοχής στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων κρατώντας το σπίτι ανοιχτό στους κατοίκους και προσφέροντας κάθε είδους βοήθεια. Στους βομβαρδισμούς του 1943, που το σπίτι χτυπήθηκε στη νότια πλευρά, με πρωτοβουλίες της, οι κάτοικοι της Καμάρας διεσώθησαν στο κατώι εξαιτίας της ισχυρής του κατασκευής.
Το Αρχοντικό: οίκημα του Χθες, κατάλυμα στο Σήμερα
Τα σπίτια δεν είναι στατικά αλλά δυναμικά όπως άλλωστε και οι άνθρωποι στις σχέσεις τους. «Και τα σπίτια έχουν ψυχή» έλεγε ο Σεφέρης.
Μπορεί να συνεχίσουν την ιστορία τους και μέσα από ένα άλλο λειτουργικό πλαίσιο.
Έτσι, με σεβασμό στις αρχικές δομές και τη διαχρονική του αισθητική, καταφέραμε το 2019 να επισκευάσουμε το Αρχοντικό και να αλλάξουμε τη χρήση του δημιουργώντας τα Camara Suites από το τοπωνύμιο της περιοχής Καμάρα.
Μια προσπάθεια που πηγάζει τόσο από την παράδοση που μας κληροδοτήθηκε όσο και από την ανάγκη μας να περισωθεί και να βγει προς τα έξω. Το σπίτι ανοίγει ξανά στον επισκέπτη που ταξιδεύει και αγαπάει την Άνδρο αλλά και σε αυτόν που την επισκέπτεται για πρώτη φόρα και θέλει βιωματικά να πάρει μια γεύση από τον αέρα ενός παραδοσιακού αρχοντικού. Η αρχιτεκτονική, τα ναυτικά στοιχεία, τα έπιπλα εποχής και τα αντικείμενα από τα μακρινά ταξίδια, αποτελούν μέρος του χαρακτήρα του και αναδεικνύουν τη ναυτική του παράδοση. Ιστορίες συνεχίζονται να λέγονται στην αυλή και να μπερδεύονται με αντίστοιχες των επισκεπτών μας.
Μυούμε τον επισκέπτη και γευστικά στην κουλτούρα του τόπου. Τα πρωινά δεν απομακρύνονται από τις τοπικές γεύσεις όπως η πασίγνωστη φουρτάλια και τα εκλεκτά τυριά μικρών οικοτεχνιών, τα σύκα και τα παξιμαδάκια που συνόδευαν το πρωινό της παραδοσιακής Ανδριώτισσας.
*Τα τελευταία χρόνια η Άνδρος βρίσκεται σε δημιουργική αναζήτηση. Δεν είναι μόνο τα μονοπάτια και η στροφή προς την ενδοχώρα που συμβάλλουν αδιαμφισβήτητα στην εξωστρέφεια της. Είναι και η προσπάθεια ανθρώπων με όραμα να γίνει μια ουσιαστική σύνδεση με τις ρίζες της.
Την προσπάθεια των Camara Suites αρχίζουν να ακολουθούν επιχειρηματίες του χώρου με ανάλογες προσπάθειες τουριστικής εκμετάλλευσης των Αρχοντικών της Χώρας. Τα πρώτα βήματα έχουν γίνει και ήδη έχουν χαράξει ένα δρόμο πολύ αισιόδοξο για το μέλλον του νησιού.
Η ιδέα να αξιοποιηθούν όλο και περισσότερα αρχοντικά, μικρά μεγάλα, και να πουν τη δική τους ναυτική ιστορία μπορεί να σηματοδοτήσει μια νέα στροφή στο τουριστικό προϊόν με ποιοτικότερα χαρακτηριστικά και αξίες αφού θα εγγυάται την αυθεντικότητα της πνευματικής παράδοσης και του πολιτισμού.
Η εποχή της πανδημίας ευνοεί άλλωστε τον επαναπροσανατολισμό σε όλα τα επίπεδα και το νησί τον περασμένο χειμώνα έδειξε ένα άλλο πρόσωπο. Εκτός από καλοκαιρινό θέρετρο διακοπών αναδείχθηκε με φυσικό τρόπο σε ευχάριστο χειμερινό καταφύγιο για όσους απέφευγαν το συνωστισμό των αστικών κέντρων. Hic Andros, hic salta.
