Η δημοσιογράφος, Tίνα Μανδηλαρά, γράφει για το νησί της έμπνευσής της.
Ο Ελύτης τη φαντάστηκε σαν ένα πλατανόφυλλο που φύσηξε ο Θεός καταμεσής του πελάγους κι έγινε νησί, ο Τεριάντ ως διαρκή πηγή έμπνευσης, οι ποιητές και οι καλλιτέχνες ως το κέντρο συνάντησης του κόσμου. Η αρχοντική Μυτιλήνη που δεσπόζει στην άκρη του βορειανατολικού Αιγαίου είναι εξίσου επιβλητική όσο και φιλική, ανοιχτή σε εξερευνήσεις, ικανή να σε κρατήσει κοντά της για πάντα με τις γεύσεις, τις ελιές, τους κεντημένους σαν δαντέλα κολπίσκους, τα αρχοντικά, τους καταρράκτες (ναι, καταρράκτες), τα ονειρικά φλαμίνγκο.
Αρκεί ένα ούζο, ένας ήλιος που βυθίζεται σε αυτές τις απάνεμες θάλασσες, μια ψάθινη μπλε καρέκλα δίπλα στα απλωμένα δίχτυα και κάτω από τα κρεμασμένα χταπόδια, βγαλμένη θαρρείς από κάποια παλιά, χαμένη στα βάθη του χρόνου καρτ ποστάλ, για να τη θυμάσαι και να επιστρέφεις σε αυτή ξανά και ξανά.
Τα αρχοντικά στη Σουράδα
Με το που φτάνεις στη χώρα της Μυτιλήνης δεν υπάρχει περίπτωση να μην περάσεις μπροστά από τους δρόμους με τα παλιά αρχοντικά, το καθένα με το δικό του αρχιτεκτονικό στυλ, αποκύημα μιας αστικής εποχής που είχε μετατρέψει το νησί σε βιομηχανικό κέντρο.
Ήταν τότε που το ελαιόλαδο και τα μοσχοσάπουνα, το ούζο και λίγο πρωτύτερα το κρασί έκαναν τη Λέσβο πλούσια και δυνατή και τις αστικές οικογένειες ισχυρές σε ένα τοπίο οικονομικής άνθισης και ισχυρής κουλτούρας. Αρκεί μια ματιά στις γοτθικές ή art deco επιρροές που κάνουν το κάθε αρχοντικό να ξεχωρίζει ενώ φαντάζεσαι αντίστοιχα να διαφοροποιούνται και τα έπιπλα ή εσωτερική διακόσμηση μετατρέποντας κάθε σπίτι σε κάτι μοναδικό-με τα περισσότερα, από αυτά, να αντέχουν με τρόπο μαγικό στον χρόνο.
Ο Οδυσσέας Ελύτης που τα είχε ζήσει από πρώτο χέρι περιγράφει με ακρίβεια την υποβλητική ατμόσφαιρα του σπιτιού όπου περνούσε τα καλοκαίρια του-το γνωστό αρχοντικό Αλεπουδέλη που κάποιοι επιμένουν να αποκαλούν σπίτι του Ελύτη. Εκεί, σε αυτά τα υπόγεια ο Νομπελίστας ποιητής έκρυβε τα κασελάκια του Θεόφιλου, προτού τον κάνει γνωστό ο Τεριάντ και αντάλλασσε απόψεις για το αναχρονιστικό τότε πνεύμα που επικρατούσε στην υπόλοιπη Ελλάδα. Γιατί σε αντίθεση με την υπόλοιπη ηπειρωτική χώρα, το νησί συνδύαζε την αβρότητα της αστικής ταυτότητας με την καλλιτεχνική πρωτοπορία, απόδειξη ότι διάσημοι ζωγράφοι και αναγνωρισμένοι καλλιτέχνες είχαν περάσει, όλοι σχεδόν, από εδώ.
Δεν είναι τυχαίο ότι στη Μυτιλήνη και συγκεκριμένα στην περιοχή Βαρειά αποφάσισε ο τεχνοκριτικός, συλλέκτης, εκδότης Στρατής Ελευθεριάδης-Τεριάντ να στήσει το δικό του μουσείο με έργα των Πικάσο, Μιρό, Ματίς, Λε Κορμπυζιέ, Τζιακομέτι που λειτουργεί ακόμα και δεν πιστεύεις στα μάτια σου ότι τα βλέπεις σε αυτό το απομακρυσμένο μέρος της Ελλάδας-λίγα μόλις χιλιόμετρα έξω από τη χώρα. Αρκεί πάντως να περπατήσει κανείς στο λιθόστρωτο δρόμο της πόλης της Μυτιλήνης και αφού περιδιαβεί την αγορά να ανηφορίσει προς το βυζαντινό Κάστρο-γνωστό και ως Φρούριο της Μυτιλήνης-και να χαζέψει από εκεί τον πιο κατακόκκινο ήλιο, καθώς βυθίζεται στο Αιγαίο με φόντο τις ακτές της Τουρκίας, για να νιώσει ότι όντως βρίσκεται στο κέντρο του κόσμου.
Το μεζεδοπωλείο Ερμής
Ένα ταξίδι στον χρόνο είναι το καφεμεζεδοπωλείο Ερμής με τις μικρασιάτικες συνταγές, τη ζεστή φροντίδα, τη διακόσμηση που σε παραπέμπει στον περασμένο αιώνα: το μέρος έχει άλλωστε διακόσια χρόνια ιστορίας. Εδώ, στο διάσημο στέκι που βρίσκεται στην πόλη της Μυτιλήνης, μπορείς το πρωί να διαβάσεις το βιβλίο σου πίνοντας ελληνικό καφέ στη χόβολη, συνοδευμένο από φρέσκα, ντόπια λουκούμια και το βράδυ να φας τους πιο ωραίους ψαρομεζέδες και κολοκυθανθούς (αν σταματήσεις βέβαια κάποια στιγμή να φωτογραφίσεις τις όμορφες γωνιές). Υπέροχο και το ουζερί του Παπέλη με τους μεζέδες και τα μυτιληνέικα τσιτάτα.
Τα αξέχαστα βραδιά-που γίνονται πρωινά-στον Μόλυβο
Ο Μόλυβος είναι μια κατηγορία από μόνος του με το βυζαντινό κάστρο που νομίζεις ότι κρέμεται από τον ουρανό, τα παραδοσιακά σπίτια με τους πελεκητούς πέτρινους τοίχους και τις ξύλινες οροφές ανάμεσα σε βουκαμβίλιες αλλά και τα ουζερί με την εκπληκτική θέα. Τις εντυπώσεις κλέβει το εκπληκτικό αρχοντικό του Κράλλη που έχει ανακαινιστεί και λειτουργεί πλέον ως Σχολή Καλών Τεχνών.
Κατηφορίζοντας από το κάστρο προς τα κάτω, εκεί όπου βρίσκεται το παραδοσιακό ψαρολίμανο, βγαλμένο θαρρείς από ελληνική καρτποστάλ με τα καίκια και τα κρεμασμένα χταπόδια, είναι απαραίτητη η στάση στο μικρό εκκλησάκι της Αγίας Άννας, βγαλμένο θαρρείς από ταινία του Ταρκόφσκι, ένα μέρος όπου οι θρύλοι λένε ότι θεραπεύτηκε μια βασιλοπούλα από την Περσία (είναι απίθανες, όντως, αυτές οι ιστορίες των θαυμάτων). Πάντως σε αυτό το ψαροχώρι συντελείται, όντως, καθημερινά το θαύμα με τις παρέες να γίνονται με το πέρας της βραδιάς ένα τραγουδώντας και χορεύοντας με όργανα που εμφανίζονται ξαφνικά από το πουθενά.
Εδώ οι παρέες δεν χωρίζονται-ούτε καν τα μαγαζιά. Αν και για να πούμε την αλήθεια το γιουβέτσι γαρίδα γάμπαρι και τα ξιρίχια στον Μπαμπούκο έχουν γράψει ιστορία-όπως και τα επικά ξενύχτια και οι βαμμένες με στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου καρέκλες-παντοτινό και φανατικό θαμώνα του μαγαζιού. Επειδή όμως η Μυτιλήνη ικανοποιεί όλα τα γούστα υπάρχει πάντα για τους λάτρεις της κλασικής μουσικής το Διεθνές Φεστιβάλ Κλασικής Μουσικής, που λαμβάνει χώρα κάθε καλοκαίρι στον Μόλυβο, και έχει γίνει πια θεσμός. Επιβεβλημένο και το πέρασμα από το θερινό κινηματογράφο, στην καρδιά του Μολύβου, σε έναν μαγικό χώρο, γεμάτο από κάθε λογής φυτά και με τη μυρωδιά του νυχτολούλουδου να σε κάνει να ξεχνάς κυριολεκτικά τι ταινία έβλεπες.
Ο ολόγλυκος Μανταμάδος
Όχι πολύ μακριά από τον Μόλυβο υπάρχει το υπέροχο, γραφικό χωριό Μανταμάδος με το κλασικό καφενείο κάτω από το πλατάνι στη μικρή πλατεία που σερβίρει τον καλύτερο ελληνικό καφέ στο νησί μαζί με υπέροχους, χειροποίητους λουκουμάδες. Εδώ, ανάμεσα σε ιστορικές εκκλησίες και ξεθωριασμένες αφίσες του ΚΚΕ, βρίσκονται τα πιο διάσημα τυροκομεία του χωριού όπως αυτό του Συνεταιρισμού Μανταμάδο-τηλεφωνάς στο κινητό, αν απουσιάζουν για σιέστα-στο πρατήριο του Νίκου Αδαλή με το γιαούρτι με την παχιά, γευστικότατη πέτσα και το μυζηθροβούτηρο-αλλά και στο μικρό τυροκομείου του Μυστακέλλη, από όπου παίρνεις το παγωτό για το δρόμο και τα πιο γευστικά γιαούρτια που έχεις φάει ποτέ.
Οι περισσότεροι, βέβαια, καταφθάνουν στο χωριό για να επισκεφθούν την εκκλησία του Ταξιάρχη με το τεράστιο αεροπλάνο στην είσοδο (!) και την εικόνα του 18ου αιώνα. Φεύγοντας, όλοι κάνουν την απαραίτητη στάση για κεραμικά, σε ένα από τα τοπικά εργαστήρια, που έχουν μεγάλη παράδοση στο νησί. Τις πιατέλες τους τις έχω, όντως, σε πρώτη θέση.
Το καφενείο της κυρα Ρήνης στην Αγιάσο
Μέχρι τα εκατό κόντεψε να φτάσει η θρυλική κυρά Ρήνη που έφτιαξε αυτό το καφενείο που κρατάει ζωντανή την παράδοση με τα γλυκά του κουταλιού τα οποία γευόταν κάποτε εδώ ο Θεόφιλος και έκτοτε έγραψαν ιστορία. Είναι ο ίδιος ο Θεόφιλος, άλλωστε που φιλοτέχνησε προς ένδειξη ευγνωμοσύνης κάποια έργα, τα οποία δεσπόζουν ακόμα στο μαγαζί, αν και ξεθωριασμένα πλέον από την υγρασία για να θυμίσουν ότι η τέχνη και το φαγητό έχουν εγγραφεί στο ασυνείδητο των Λέσβιων. Έχεις πάντως την αίσθηση ότι θα τον δεις να ξεπροβάλει κάπου από τη γωνία αφού το μέρος μοιάζει ίδιο και απαράλλακτο με τα ξύλινα πατώματα, το γαλάζιο ξύλινο ταβάνι, τις τεράστιες, παλιές τζαμαρίες, τα χρώματα να συναγωνίζονται τις αναμνήσεις. Αξίζει και μια βόλτα στα παραδοσιακά σοκάκια της Αγιάσου με τα σπίτια με τις κεραμοσκεπές που χαρακτηρίζουν το αρχιτεκτονικό στυλ της Μυτιλήνης, τα κεραμοποιεία και τα παλιά ραφτάδικα. Στην Αγιάσο φτιάχνουν ακόμα τα κλασικά κεραμικά που κρεμούσαν παλιά οι γιαγιάδες στους τοίχους της κουζίνας ενώ είναι περήφανοι για το σαπωνοποιείο και τον σεβασμό τους στις ντόπιες τεχνικές και παραδόσεις.
Η Παναγιά Γοργόνα στη Σκάλια Συκαμιάς
Γιατί εδώ; Γιατί «οι γραμμές απ’ τα βουνά κατεβαίνουν χορευτικά ως το γιαλό, η στεριά κυματίζεται σερπετή σαν το πέλαγο κι από παντού κατηφορίζουν τα δέντρα, οι πολύχρωμοι βράχοι, και τα νερά φουρφουρίζουνε βιαστικά ως τ’ ακρογιάλι» όπως έγραφε ο Στρατής Μυριβήλης που είχε την τύχη να γεννηθεί και να ζήσει στο επιβλητικά γαλήνιο αυτό χωριουδάκι που μοιάζει σαν να έχει καρφωθεί στη ράχη του επιβλητικού όρους Λεπέτυμνου. Σαν να ξεπροβάλλει, άλλωστε, ξαφνικά μπροστά σου ανάμεσα στα πεύκα, τα πλατάνια και τις ελιές για να σου θυμίζει τα μονάκριβα συστατικά του Αιγαίου.
Στην κεντρική πλατεία βλέπεις ακόμα τη μουριά που κάποτε ξαπόσταινε πάνω της ο Μυριβήλης, τα κλασικά καφενεδάκια και φυσικά τις ψαροταβέρνες που βρίσκονται στο μικρό λιμανάκι-ένα ακόμα γραφικό εσταντανέ που θυμίζει γιατί η Μυτιλήνη αντιστέκεται σθεναρά στον χρόνο. Τρώγοντας αυτές τις θεϊκές σαρδέλες με το καλύτερο ούζο καταλαβαίνεις γιατί ο Προυστ χρειάστηκε απλώς μια ωραία γεύση για να φτιάξει το καλύτερο του μυθιστόρημα. Στην κορυφή του λιμανιού, σαν να κρέμεται κυριολεκτικά από το βράχο, ξεχωρίζει το εκκλησάκι Παναγιά η Γοργόνα με την παγανιστική σχεδόν εικόνα της Παναγιάς με ουρά γοργόνας, άγνωστου λαϊκού καλλιτέχνη που εξακολουθεί να κλέβει τις εντυπώσεις (και τις καρδιές).
Περιήγηση στον Κόλπο της Γέρας με γκαζολίνα
Βγαλμένος από πίνακας ο Κόλπος της Γέρας σε κερδίζει με την ομορφιά, τη νηνεμία, τον υδροβιότοπο, τα εντυπωσιακά φλαμίνγκο και τις κρυφές σπηλιές μέσα στη θάλασσα. Ιδανικός τρόπος να εξερευνήσεις τα κρυφά λιμανάκια που δεσπόζουν μπροστά από γραφικά χωριά είναι ένα ξύλινο καίκι, γνωστό και ως γκαζολίνα. Εντυπωσιακά τα φουγάρα που ξεπροβάλλουν στην ακτή, ενθύμια των βιομηχανιών που άνθισαν στην υπεροχή, ένα νεορεαλιστικό ντεκόρ που διακόπτει μοναδικά τη γαλήνια ομορφιά.
Η παραλία του Χρούσου (για την πιο ινστανγκραμική φωτό του καλοκαιριού)
Αναμφίβολα η Ερεσός έχει τις καλύτερες παραλίες- ειδικά αν προτιμάς τα ερημικά μέρη και δεν βρίσκεις τον λόγο για να μην αποχωριστείς το μαγιό σου, σε παραλίες με ολόχρυση άμμο και διάφανα νερά-αλλά ο Χρούσος είναι εμπειρία ζωής.
Μπορεί να φτύνεις αίμα για να φτάσεις οδηγώντας σε κακοτράχαλους δρόμους και σε απέραντες εκτάσεις που μοιάζουν με πλάνα από το βαθύ Mexico, αλλά το αποτέλεσμα σε αποζημιώνει: νερά που θυμίζουν σκηνές από τη Γαλάζια Λίμνη, μια απέραντη αμμουδιά σαν πούδρα που δεν κρύβει ούτε μια πέτρα, ψαράκια να διακόπτουν την απρόσκοπτη επαφή σου με το καταγάλανο σύμπαν. Εδώ ξεχνάς όλες τις σκοτούρες της χρονιάς και αφού λιώσεις από την ηρεμία-ευτυχώς η παραλία δεν έχει ποτέ κόσμο, ούτε καν τον Αύγουστο-παραγγέλνεις τα απαραίτητα κεφτεδάκια από τη μια και μοναδική καντίνα (με τον αυτοσχέδιο κατάλογο να σου προσφέρεται σε μια κόλλα χαρτί!). Εννοείται ότι όταν αρχίζει να πέφτει ο ήλιος, ξεκινούν οι φωτογραφίες που θα καταλάβουν την κεντρική θέση στον ινσταγκραμικό λογαριασμό σου.
Αντώνης στο Καγιάνι
Δεν υπάρχει περίπτωση να έρθεις στη Μυτιλήνη και να μην περάσεις από τον Αντώνη στο Καγιάνι, πηγαίνοντας προς το αεροδρόμιο, στον ανηφορικό δρόμο προς το Καγιάνι. Δεν ξέρεις πραγματικά τι είναι πιο ωραία, τα πιάτα ή η εντυπωσιακή θέα που τα κάνει ακόμα νοστιμότερα. Χταπόδι, σουπιές, επικοί γκιουζλεμέδες (τηγανιτά τυροπιτάκια) και φυσικά ο απαραίτητος μαρινάτος γαύρος και σαρδέλες και η φάβα είναι τα must. Aπαραίτητο συμπλήρωμα αυτής της ευτυχισμένης σύμπτωσης όπου όλο το θαλασσινό σύμπαν συνωμοτεί εδώ υπέρ σου φυσικά το ούζο που προσφέρεται στην καλύτερη του εκδοχή σε όλες τις ψαροταβέρνες της Μυτιλήνης.
Δύο αγαπημένα ξενοδοχεία
Από το παραθαλάσσιο Olive Press Hotel κυριολεκτικά πάνω στο κύμα, ανάμεσα στις ελιές στο μινιμαλιστικό με πανέμορφη αισθητική, ακριβώς απέναντι από την παραλία της Νεάπολης, Elysion Hotel δίπλα στο αεροδρόμιο, στην είσοδο της πόλης της Μυτιλήνης. Και τα δυο έχουν εξασφαλισμένη ηρεμία, ωραίο κλίμα και άκρως ευγενικό προσωπικό-που ξέρουν, για παράδειγμα, ότι οι τοπικές γεύσεις επιβάλλονται στο πρωινό.
