Το 2012 μια επιχείρηση ιχθυοτροφείου στην Ιθάκη χρεοκόπησε και εγκαταλείφθηκε. Αυτό σήμαινε μία τεράστια οικολογική καταστροφή για το ακρωτήρι της Μακριάς Πούντας στη νότια πλευρά του νησιού. Κλωβοί ιχθυοκαλλιέργειας, τα «κλουβιά» άρχισαν να σκουριάζουν και σταδιακά σκορπίστηκαν στη θάλασσα. Το ίδιο συνέβη και με άλλες υποδομές του ιχθυοτροφείου.
Σαν να μην έφθανε αυτό το 2020 η κακοκαιρία Ιανός ξερίζωσε τις υπόλοιπες υποδομές. Όσες δεν σκορπίστηκαν στο ανοιχτό πέλαγος απλά επέτειναν την κατατροφή. Βιομηχανικά υλικά ωαπό πλαστικούς σωλήνες, δίχτυα αλιείας, σχοινιά από νάιλον, τσιμεντόλιθοι, πλαστικές σημαδούρες, μεγάλα σκουριασμένα μεταλλικά κομμάτια και διάφορα άλλα είδη απορριμμάτων βρέθηκαν στις ακτές και στον βυθό.
Η καταστροφή δεν ήταν μόνο στις ακτές αλλά δημιουργούσε πρόοβλημα και στη ναυτιλία και φυσικά στη θαλάσσια ζωή. Σε αρκετά σημεία ο βυθός έχει νεκρώσει τελείως.
Ίσως τελικά ο Ιανός να έκανε καλό στην Ιθάκη. Γιατί λίγο καιρό μετά ο εκπαιδευτής καταδύσεων, Γιώργος Λίλας, πραγματοποίησε κατάδυση στο σημείο και ανέδειξε με ανάρτηση του στα κοινωνικά δίκτυα το μέγεθος του προβλήματος.
Και έτσι υπήρξε ξεσηκωμός. Ένας ωραίος ξεσηκωμός. Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις Healthy Seas, Ghost Diving και Eναλεία, κινητοποίησαν όλες τις δυνάμεις τους, ενώνοντας εθελοντές, τοπικές αρχές και χορηγούς που ήθελαν να βοηθήσουν στην αποκατάσταση της περιοχής.
Το έργο, το οποίο χρειάστηκε περίπου 6 μήνες προετοιμασίας και συντονισμού, ξεκίνησε στις 8 Ιουνίου 2021, Παγκόσμια Ημέρα των Ωκεανών.
Η startup βιώσιμης αλιείας Eνάλεια ήταν ο βασικός συνεργάτης του έργου από την Ελλάδα και είχε κυρίαρχο ρόλο στο συντονισμό των δραστηριοτήτων στο πεδίο. Ο θαλάσσιος βιολόγος Έρικ Βουρτς, ο οποίος εργάζεται για το Πανεπιστήμιο Wageningen και είναι μέλος της ομάδας Ghost Diving, διεξήγαγε επιστημονική έρευνα για την αξιολόγηση της αλληλεπίδρασης των διχτυών με το θαλάσσιο περιβάλλον, πραγματοποιώντας έρευνες στο βυθό της θάλασσας, σε πολλές τοποθεσίες σε κοντινή απόσταση από το σημείο καθαρισμού.
Επι 8 μέρες, 14 εθελοντές δύτες από από την οργανώση Ghost Diving απομάκρυναν τα κλουβιά, τους σωλήνες και τα δίχτυα. Την ίδια στιγμή, εθελοντές καθάρισαν τις παραλίες. Μερικές ουσιαστικά ήταν καλυμμένες από σφαιρίδια φελιζόλ που όλα αυτά τα χρόνια είχαν φθάσει εκεί από τους κλωβούς.
«Χάρη στις ηρωικές προσπάθειες της ομάδας και την υποστήριξη των συνεργατών μας, αφαιρέσαμε το εγκαταλελειμμένο ιχθυοτροφείο κομμάτι-κομμάτι σε μόλις 8 ημέρες», λέει η Βερόνικα Μίκος, διευθύντρια της Healthy Seas.
Δύτες από την Ελλάδα παρείχαν υποστήριξη στις επιχειρήσεις καθαρισμού, ανασύροντας μικρότερα αντικείμενα από τη θάλασσα. Οι μεταλλικές κατασκευές που βρέθηκαν στο βυθό απομακρύνθηκαν από δύτες και γερανό. Συνολικά, η ομάδα καθάρισε 5 τόνους δίχτυα, 32 τόνους μέταλλα και 39 τόνους πλαστικά που συμπεριλάμβαναν και 150 μεγάλες σακούλες γεμάτες από σφαιρίδια φελιζόλ.
«Δεν μπορούσαμε να πιστέψουμε τα μάτια μας! Αφού για 5 μέρες μαζεύαμε με τα φτυάρια το φελιζόλ, συνειδητοποιήσαμε ότι χρειαζόμασταν μια άλλη λύση για να αφήσουμε την παραλία όσο το δυνατόν πιο καθαρή. Ευτυχώς, βρήκαμε μια βιομηχανική ηλεκτρική σκούπα την οποία τροποποιήσαμε χρησιμοποιώντας την τσάντα-δίχτυ ενός εθελοντή, ως φίλτρο«, λέει η Μίκος.
Εκτός από το καθαρα περιβαλλοντικό όφελος η όλη πρωτοβουλία ήταν και ένα λαμπρό παράδειγμα συνεργασίας και συμμετοχής. Η Healthy Seas φιλοξένησε μια δημόσια εκδήλωση στην κεντρική πλατεία του νησιού για να ενημερώσει τους κατοίκους σχετικά με τη δράση, ενώ 75 παιδιά έλαβαν μέρος σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες στοχεύοντας έτσι στην ευαισθητοποίηση σχετικά με το φαινόμενο της αλιείας φάντασμα.
Αυτό ήταν το μεγαλύτερο έργο στην ιστορία των παραπάνω οργανώσεων όσον αφορά στο θετικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο αλλά και την εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας. «Κοιτώντας τώρα το τοπίο, η διαφορά είναι συγκλονιστική. Η εικόνα αυτή, μαζί με τη συγκινητική συμπαράσταση που εισπράξαμε από τους ντόπιους, είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή μας«, λέει η Μίκος
Τα παλιά δίχτυα θα γίνουν καινούργια ρούχα
Τα παλία δίχτυα και τα άλλα υλικά που μάζεψαν οι εθελοντές, δεν θα πάνε στα σκουπίδια. Τα περισσότερα από τα δόχτυα είναι τύπου nylon 6. «Αφού καθαριστούν θα ανακυκλωθούν μαζί με άλλα νάιλον απορρίματα σε νήμα econyl. Το econyl είναι η βαση για να φτιαχτούν διάφορα προϊοντα, όπως κάλτσες μαγιό, ρούχα, χαλιά, ακόμα και η αυτοκινητοβιομηχανία το χρησιμοποιεί για τους εσωτερικούς χώρους των αυτοκινήτων» λέει μία από τις εθελόντριες που συμμετείχαν στον καθαρισμό. Το econyl μπορεί να ανακυκλωθεί και να επαναχρησιμοποιηθεί άπειρες φορές.
Άλλοι τύποι διχτυών που ανακτήθηκαν στο πλαίσιο της δράσης, θα δοθούν για ανακύκλωση σε χειροποίητα προϊόντα. Η Eναλεία θα διευκολύνει την ενσωμάτωση των υπόλοιπων θαλάσσιων πλαστικών και μεταλλικών απορριμμάτων στην κυκλική οικονομία. .
Η Hyundai Motor Europe παρείχε χρηματοδότηση για το έργο, το οποίο δε θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς την πολύτιμη συνεργασία των συνεργαζόμενων φορέων: Ghost Diving, Enaleia, Ελληνική Ακτοφυλακή, Kefalonia Fisheries, Odyssey Outdoor Activities, Aquatic Scuba Diving Club, Scubalife, Δήμο Ιθάκης την Περιφέρεια των Ιόνιων Νήσων, Kosamare, το Ίδρυμα Περιβάλλοντος Ιόνιων Νήσων και την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιονίου που ενέκρινε την απόφαση καθαρισμού. Το έργο πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής.
H πρωτοβουλία του καθαρισμού των παραλιών και του βυθού της Ιθάκης έφτασε μέχρι το BBC που κατέγραψε την προσπάθεια σε ένα μίνι ντοκιμαντέρ:
Τι είναι η Healthy Seas
Η περιβαλλοντική οργάνωση Healthy Seas έχει στόχο την απομάκρυνση των απορριμμάτων από τις θάλασσες, ειδικότερα τα δίχτυα αλιείας και την ανακύκλωσή τους σε κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα. Σε αυτήν συμμετέχουν παραπάνω από 200 δύτες και την ίδρυσή της το 2013, έχει μαζέψει περισσότερους από 585 τόνους αλιευτικά δίχτυα.
