Ο Ντούσαν Μακαβέγεφ είχε εντυπωσιαστεί ιδιαίτερα από το Τοπίο στην ομίχλη. Συγκεκριμένα ανέφερε: «Πριν δω την ταινία του Αγγελόπουλου, εγώ, που έχω μεγαλώσει χωρίς πατέρα, δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα τον ανακάλυπτα στην εικόνα ενός δέντρου. Η τελευταία σκηνή του Τοπίου στην Ομίχλη ήταν μια αποκάλυψη για μένα».
Τι πιο κινηματογραφικό, από το ταξιδέψεις στην Φλώρινα με το τρένο, διασχίζοντας μια άγνωστη Ελλάδα. Στο σιδηροδρομικό της σταθμό, επιβεβαιώνεται η προσδοκία μας: ιδού το σκηνικό των ταινιών του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
Εδώ οι άνθρωποι γελάνε κι ας ζούνε στο κρύο. Ο Γιώργος Τσελίδης, μάγειρας και συνιδιοκτήτης του «Γεντέκι», μας περιγράφει -καθώς απολαμβάνουμε τα ντόπια κιμπάμπια και το μακάλο- μια ανάμνηση της παιδικής του ηλικίας:
«Χιονίζει. Στην κατάλευκη όχθη του Σακουλέβα, κάτω από τις λευκοντυμένες ιτιές, τις ακακίες και τις σφενδαμιές, μικροί τσολιάδες και Αμαλίες παρελαύνουμε. Είναι 8 Νοεμβρίου και εορτάζεται η απελευθέρωση της πόλης. Άνθρωποι που μάθαμε να ζούμε με λιγοστά. Mε βούτυρο και λίπος. Χωρίς λάδι. Με πιπεριές που λιάζουμε στα μπαλκόνια μας. Που συμβιώνουμε με τις καφέ αρκούδες και τους λύκους».
Απογευματινή βόλτα στον ποταμό Σακουλέβα
Διασχίζει την πολιτεία. Τα φανάρια ανάβουν και το θέαμα μοιάζει βγαλμένο από σελίδα εικονογραφημένου παραμυθιού. Στο γάργαρο νερό του καθρεφτίζεται το χρυσαφένιο μισοφέγγαρο. Μοιάζει να παίζει κρυφτό ανάμεσα στις σχισμές των έρημων αρχοντικών που αντανακλώνται κι αυτά στον ποταμό. Στο κελάρυσμά του, έρχονται σαν σε συγχορδία πάπιες και θροΐσματα φύλλων. Στα ελάχιστα παγκάκια ρεμβάζουμε την απαράμιλλη ομορφιά των νεοκλασικών της όχθης.
Στη σειρά, στέκονται μεσοπολεμικά κτίρια με έντονα στοιχεία νεοκλασικισμού και εκλεκτικισμού. «Υπήρχε μια τάση αναπτυσσόμενου εμπορίου ειδικά μετά το 1920 και το ’22 με την έλευση των προσφύγων που κράτησε μέχρι τη δεκαετία του ‘30. Απόδειξη αυτού είναι τα πανέμορφα νεοκλασικά με ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον που χτίστηκαν με επίσημα σχέδια αρχιτεκτόνων», μας λέει με μεράκι η Δρ. Xρυσούλα Βοσκοπούλου, αρχιτέκτων και διδάσκουσα στη Ρυθμολογία και Ιστορία Αρχιτεκτονικής στο τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας (ΤΕΕΤ).
Οικία Στερίκα Κούλη
«Ο Θεός κατοικεί μέσα στον αληθινό καλλιτέχνη. Υπάρχουν και επικίνδυνοι ‘καλλιτέχνες’. Κάνοντας λαϊκίστική τέχνη, υψώνουμε φράγμα στη ζωή. Η πολιτική εξουσία είναι απαθής, μπροστά στο έργο της Τέχνης. Η Τέχνη ποτέ δεν είπε ψέματα. Η ζωγραφική είναι η πιο τέλεια και η πιο άγνωστη γλώσσα. Η τέχνη είναι η πιο τίμια πολιτική υπόθεση. Ο ζωγράφος είναι το αποτέλεσμα του όλου. Η Τέχνη χρειάζεται για να αισθανόμαστε την ανθρωπότητα μέσα μας. Δημιουργία σημαίνει Ελευθερία», διαβάζουμε στη ρήση που είναι γραμμένη έξω από το σπίτι του καλλιτέχνη Στερίκα Κούλη. Γεννήθηκε το 1921 στην Κορυτσά και πέθανε το 1995 στην Φλώρινα. Σήμερα κατοικεί ο γιος του Λαέρτης με τον οποίον κατόπιν συνεννόησης μπορείτε να επισκεφτείτε το σπίτι με την έκθεση των έργων του. Τριακόσια περίπου βρίσκονται σε μουσεία της Ευρώπης. Ανήκε στην ομάδα των αυτοδίδακτων ζωγράφων ενώ ήταν δασοφύλακας στο επάγγελμα. Ήταν ένα σπίτι φιλόξενο για όσους ήθελαν να κουβεντιάσουν ακούγοντας κλασσική μουσική. Ήταν ο βασικότερος συντελεστής, μαζί με τον Δ. Καλαμάρα στην ίδρυση της Στέγης Φιλοτέχνων και του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Φλώρινας.
Το σχολείο της όχθης
Χτίστηκε το 1905-1906 επί οθωμανικής κυριαρχίας από την ελληνική κοινότητα, ως παρθεναγωγείο αρχικά, με έξι τάξεις. Παραμένει με την ίδια μορφή, σχολείο, ως σήμερα, με τη συμμετρία και την απλότητα να κυριαρχούν στο κτίριο. Στην επόμενη γωνία, το ερειπωμένο κτίσμα της οικογένειας Σαπουντζή είναι χτισμένο στις αρχές του αιώνα. Το συνοδεύει μια ρομαντική ιστορία ερωτικών επιστολών που βρέθηκαν μιας πριμαντόνας που έμενε εκεί.
Καφέ Φλοριάν
Σε ένα νεοκλασικό στολίδι του μεσοπολέμου μεγάλωσε η Ελένη και ο Βαγγέλης Μάρκου. Πριν λίγα χρόνια το αναπαλαίωσαν στο Καφέ Φλοριάν όπου απολαμβάνουμε το κάροτ-κέικ της οικοδέσποινας. Απέναντι ένα πανέμορφο συμμετρικό σπίτι του μεσοπολέμου με πελεκημένες πέτρες και διακοσμήσεις στην πρόσοψη και στην ταράτσα.
Γαλήνη ταξιδιάρικη στη μυθική πόλη
Η βόλτα στο ποτάμι μοιάζει αναγκαίο σαν το μπουκάλι ναυαγού. Αλληλένδετα, τόσο για τον άνθρωπο όσο και την πόλη. Γέλια από ανέμελες παρέες φοιτητριών συντροφεύουν τη βόλτα μας. Οι περίπου δύο χιλιάδες φοιτητές δίνουν ζωή στην πόλη. «Οι φοιτητές στα μπλοκ τους περιγράφουν τη ζωή ωραία», είπε η κόρη μας όταν έμαθε ότι πέρασε στην Φλώρινα. Είναι γνωστό ότι «οι φοιτητές έρχονται με κλάματα εδώ και φεύγουνε με κλάματα». Σπουδαστές Ψυχολογίας, Παιδαγωγικής, Γεωπονίας. Τι άλλο θέλει ένας τόπος; Καθόλου τυχαία η ύπαρξη της Σχολής Τεχνών. Διευκολύνει στο να αποσυντηρητικοποιηθεί, να επιταχύνει τον εκσυγχρονισμό της, ηθοπλαστικά και κοινωνικά. Μια κοινωνία που στιγμάτισε ο συγχωρεμένος μητροπολίτης Αυγουστίνος Καντιώτης. Αφόρισε τον Αγγελόπουλο μαζί με το πλήρωμά του, καθώς οι ποιητικές του ταινίες συνδέονταν με τον ανθρώπινο πόνο που έφερε ο διχασμός κι οι πολιτικοί διωγμοί του παρελθόντος.
Το παλιότερο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Ελλάδας
Λυπηρό που είναι κλειστό. Αμπαρωμένα μέσα του βρίσκονται περίπου εξακόσια σημαντικά έργα ελληνικής ζωγραφικής και 6000 βιβλία τέχνης, ιδιαίτερα χρήσιμα για τα παιδιά της σχολής Καλών Τεχνών. Τα δυο λαογραφικά μουσεία όμως, είναι επισκέψιμα. Ο «Αριστοτέλης» στο ποτάμι και η Λέσχη Πολιτισμού πάνω από το μεζεδοπωλείο «Διεθνές». Και στους δυο χώρους, διδάσκεται σκάκι, ζωγραφική, παραδοσιακοί και λάτιν χοροί, φωτογραφία. Η Λέσχη Πολιτισμού φιλοξενεί την Κινηματογραφική Αίθουσα, τη μόνη παρηγοριά, για να φθάνει ο κινηματογράφος αυτούσιος εδώ κάθε εβδομάδα. Αξίζει η επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο με ευρήματα μυκηναϊκής, βυζαντινής και ρωμαϊκής εποχής ενώ ολόκληρο τμήμα σχετίζεται με ανασκαφές στις Πρέσπες.
Η αισθητική πλησιάζει στις πόλεις της νότιας Γαλλίας. «Μόνο που εδώ κυκλοφορούν αμάξια στις όχθες του ποταμού», παραπονιέται μια παρέα συνταξιούχων γυναικών που σμίγουν σε φωτογραφικό περίπατο, με μηχανές τσέπης. «Χρόνια τώρα η πόλη μάς εμπνέει αστείρευτα. Κάθε κλικ μάς συνδέει με την αλήθεια μας. Μπορεί να είναι ένας περαστικός, μια στιγμή ή ένα ερείπιο στο ποτάμι. Κρίμα που τα αλλοτινά κλαδιά των δέντρων αντικαταστάθηκαν από τις τέντες των καφέ».
Ο λόφος του Αγίου Παντελεήμονα και ένα σχεδόν ασυνείδητο πάρκο
Ανηφορίζουμε στο κατάφυτο βουνό με το πολυτελέστατο καφέ – ναργιλετζίδικο κι εστιατόριο του Φυσιολατρικού Ορειβατικού Όμιλου Φλώρινας (Φ.Ω.Β), Η θέα προς την πόλη μαγεύει. Ο εγκατεστημένος Σταυρός στην κορυφή τσιμεντένιος ύψους 32 μ., κατασκευάστηκε σε υψόμετρο 1.020 μ δεσπόζει στο οροπέδιο της Πελαγωνίας. «H διαδρομή στους πρόποδες του Αγίου Παντελεήμονα αρχίζει από τις παράδοξες σπηλιές, τα κάποτε αντιαεροπορικά καταφύγια κάτω από τον Σταυρό και παράλληλα με το ποταμάκι, περνάμε τη συνοικία Γιάζη, το Βαρόσι, τον παλιό Τουρκομαχαλά, τα Καυκασικά των Ποντίων και πριν φθάσουμε στις παρυφές της Γεωπονικής σχολής περνάμε και από την περιοχή του «μορφωμένου Αλή», μας οδηγεί ο ιστοριογράφος και λαογράφος Δημήτρης Μεκάσης. «Τα παλιά, υποσκαφή καταφύγια των βομβαρδισμών, εφτά περίπου σπηλιές, αποτέλεσαν τόπο ανάδειξης πτυχιακών εργασιών της Καλών Τεχνών. Είναι στενές και συνδέονται μεταξύ τους. Στην νεότερη ηθογραφική ιστορία σχετίζονται με την Γκιούργκια, την τελευταία ιερόδουλο της πόλης, ένα πρόσωπο αστικού μύθου χωρίς προηγούμενο. Η διαδρομή στους πρόποδες είναι μια περιπατητική, περιαστική διαδρομή ευχάριστη και αληθινή.
Αλλού σου χαμογέλα ο εμφύλιος, αλλού τα ερείπια ενός γαλλικού καμπαρέ του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, αλλού ένας λαϊκός ναΐφ αυτοδιαχειζόμενος κήπος και αλλού ακούς το γαργάρισμα του ποταμού Σακουλέβα, ενός ποταμού χωρίς πηγές. Ο ποταμός των λιωμένων χιονιών ψηλά από την Βίγλα του χιονοδρομικού κέντρου», επισημαίνει ο εικαστικός και καθηγητής στην Σχολή Καλών Τεχνών της πόλης Χάρης Κοντοσφύρης. Εκεί, βρισκόμαστε σε έναν άτυπο τόπο δραστηριοτήτων όπως σκοποβολή, τένις, οδικό πάρκο. Αθλητικοί περίπατοι παρασύρουν επισκέπτες και κατοίκους προς το βάθος της μαγικής χαράδρας στην περιοχή της παλιάς ανοιχτής πισίνας. Η πόλη δίνει διαδοχικά την θέση της στην αγριότητα της φύσης. Η περιαστικότητα κορυφώνεται στο νέο ζωολογικό κήπο όπου ανάμεσα στις βελανιδιές ζούνε οικόσιτα ζώα, γουρούνια, πέρδικες και φασιανοί, σπάνια κατσίκια, πάπιες, χήνες άλογα, γαϊδουράκια, πρόβατα, λαγοί και παγώνια. Όπως παντού προτιμούμε την έλλειψη κάγκελών μιας και νιώθουμε τα ζώα περιορισμένα.
Το κέντρο της γευστικής πολυτισμικότητας
Μυρωδιές από κούτσουρα που σιγοκαίγονται κι από μαγειρέματα ενεργοποιούν τις αισθήσεις μας. Aπό τα τοπωνύμια, βγαίνει ένα συμπέρασμα της πολυπολιτισμικότητας που εύκολα αποτυπώνεται στα ουζερί, καφέ και στα ζαχαροπλαστεία της Φλώρινας. Σημείο αυθεντικότητας, το «καφενείο του Νάσου», γύρω από την εκατό χρονών Αγορά, ζωγραφισμένο από τον αναγνωρισμένο Μανώλη Πολυμέρη. Στα σοκάκια επιλέγουμε να κάνουμε μερικά ψώνια στα οικογενειακά καταστήματα όλων των ειδών. Αφηνόμαστε στις γλυκιές στάλες τσίπουρου με γευσιγνωσία στο πρώτο καφενείο των γυναικών σπιτικής φροντίδας «Η Γυνή» (τηλ.: 2385024647, 6977556057), στο ταπεινό μεζεδοπωλείο του Πολατίδη (τηλ.: 2385 022743), στα σύγχρονα τσιπουράδικα της στοάς Σπυράκη και στο «Διεθνές» ή «δεύτερο σπίτι του Θόδωρου Αγγελόπουλου», όπως ο ίδιος αποκαλούσε. Στο άρθρο μας με τα προτεινόμενα πέντε μαγειρεία, προσθέτουμε την «Κλώσα» (τηλ.: 2385 023861) και τον «Καραγκιόζη» με μουσικές βραδιές (τηλ.: 2385 029600). Ένας προορισμός για αυθεντική ζαχαροπλαστική είναι ο Mimis Boulangerie από το 1924, με αλμυρά και γλυκά ευρωπαϊκής παράδοσης (Νικ. Χάσου 2, τηλ: 2385 022722). Παραδίπλα το μικροσκοπικό Sweet art, (Σαρανταπόρου 43, τηλ.: 698 045 8025 με την φλωρινιώτικη κρέμα ρουαγιάλ. Νιώθουμε σαν να μπαίνουμε στην κουζίνα της γιαγιάς μας.
Εικαστικός αποχαιρετισμός
Ο Φλωρινιώτης, δεξιοτέχνης του σίδερου, γλύπτης Γιώργος Μπαρδάκας έφτιαξε το γλυπτό της αρκούδας με το κοντραμπάσο, στο πλαίσιο της πτυχιακής εργασίας στο εργαστήριο γλυπτικής του ΤΕΕΤ και το χάρισε στον δήμο. Το γλυπτό που λέγεται «Κοντράλτο», μας αποχαιρετά με τον ομορφότερο τρόπο, στην έξοδό μας από την πόλη.
