Αναμφίβολα, σε παγκόσμιο επίπεδο ο κλάδος των τουριστικών υπηρεσιών ήταν αυτός ο οποίος δέχτηκε το ισχυρότερο πλήγμα από την έναρξη της πανδημίας.
Σε αυτό το δυσμενές τουριστικό περιβάλλον, ο ελληνικός τουρισμός δεν θα μπορούσε να μείνει αλώβητος, διακόπτοντας την ανοδική πορεία που κατέγραψαν στο σύνολο τους τα τουριστικά μεγέθη της χώρας έως και τον Φεβρουάριο του 2020.
Παρ’ όλη την σημαντική μείωση όμως, η απασχόληση στις δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης υποχώρησε σημαντικά λιγότερο (-10%, από 381,9 χιλ. το 2019 σε 343,6 χιλ. το 2020) ως επακόλουθο πρωτοβουλιών και μέτρων που ελήφθησαν από το κράτος για την στήριξη της απασχόλησης και των επιχειρήσεων.
Η τελευταία μελέτη του ΙΝΣΕΤΕ για την απασχόληση στα καταλύματα, την εστίαση και τους άλλους κλάδους της ελληνικής οικονομίας από το 2011 έως το 2020 αποδεικνύει πόσο σημαντική είναι η τουριστική δραστηριότητα για την εργασιακή αγορά.
Ενδεικτικό της σημασίας αυτής, σύμφωνα με τα σχετικά στοιχεία, είναι το γεγονός ότι η απασχόληση στα καταλύματα και την εστίαση μεταξύ 2011 έως 2020 αυξήθηκε κατά 16,2%, σε αντίθεση με τους άλλους κλάδους όπου η απασχόληση την ίδια περίοδο κατέγραψε μείωση κατά 6%. Η αύξηση της απασχόλησης στα καταλύματα και την εστίαση παρατηρείται την περίοδο 2014-2019, αφού την περίοδο 2011-2013 και 2020 παρατηρείται γενικευμένη μείωση της απασχόλησης (με εξαίρεση το 2020 για τους λοιπούς κλάδους όπου σημειώνεται οριακή αύξηση κατά 0,1%), περιλαμβανομένων και των απασχολούμενων στα καταλύματα και την εστίαση.
Τόσο τα καταλύματα και η εστίαση (πιο έντονη) όσο και οι άλλοι κλάδοι (πιο ήπια) κατέγραψαν στο τρίτο τρίμηνο του 2020 μείωση της απασχόλησης (-7,7% και -0,3% αντίστοιχα σε σύγκριση με το 2019). Η μείωση αυτή ανέκοψε την συνεχή και αδιάκοπη θετική πορεία της απασχόλησης από το 2014-2019 (καταλύματα και εστίαση: +127,5% και άλλοι κλάδοι: +109,0%), με τα καταλύματα και την εστίαση (396 χιλ.) να επιστρέφουν σχεδόν στα επίπεδα του τρίτου τριμήνου του 2017 (398,7 χιλ.) ενώ οι άλλοι κλάδοι (3,5 εκατ.) να σημειώνουν τον υψηλότερο αριθμό από το 2012.
Η απασχόληση στα καταλύματα και την εστίαση σημείωσε αύξηση την περίοδο 2011-2020, με μέσο ετήσιο ρυθμό 1,7%. Η τάση αυτή φαίνεται να ανακόπτεται από το 2015 και μετά (+0,2%) κυρίως λόγω της πανδημίας και των επιπτώσεων της στην απασχόληση, με αποτέλεσμα το σύνολο της απασχόλησης στα καταλύματα και την εστίαση να επιστρέψει σχεδόν στα επίπεδα του 2016 (341,2 χιλ.).
Διέξοδος για χιλιάδες εργαζόμενους η μερική απασχόληση στον τομέα
Ως αποτέλεσμα των παραπάνω εξελίξεων, η συμμετοχή των καταλυμάτων και της εστίασης στην απασχόληση ανέβηκε από 7,9% στο τρίτο τρίμηνο το 2011 σε 10,8% στο τρίτο τρίμηνο του 2019 για να πέσει στο τρίτο τρίμηνο του 2020 στο 10,1%, σχεδόν στα επίπεδα του 2016 (10,2%). Συνολικά, η απασχόληση στις δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών καταλύματος και εστίασης αντιπροσωπεύει το 9,2% της πλήρους και το 19,7% της μερικής απασχόλησης στο τρίτο τρίμηνο του 2020. Η παρατηρούμενη αύξηση της μερικής απασχόλησης στα καταλύματα και την εστίαση μετά την ανάκαμψή της το 2013, ως αποτέλεσμα των διαρθρωτικών αλλαγών στην αγορά εργασίας, δεν είναι εις βάρος της πλήρους απασχόλησης αλλά προστίθεται στην αύξηση αυτής δίνοντας μια διέξοδο μερικής -έστω- απασχόλησης σε δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενους ενώ, ταυτόχρονα, οι επιχειρήσεις ακολουθούν μια συντηρητική πολιτική αύξησης εργατικού δυναμικού εν μέσω κρίσης.
Η μερική απασχόληση στην Ελλάδα, τόσο στα καταλύματα και την εστίαση (18,6%) όσο και στους άλλους κλάδους (7,7%) είναι συγκριτικά χαμηλότερη από αυτή που καταγράφεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 χωρών (29,5% και 18,6% αντίστοιχα).
Το προφίλ των εργαζομένων στον τουρισμό
Οι κυριότερες ηλικιακές ομάδες απασχολούμενων στα καταλύματα και την εστίαση είναι 30-44 ετών (τρίτο τρίμηνο 2020: 35,3%) και 45-64 (τρίτο τρίμηνο 2020: 34,6%), αντιπροσωπεύοντας το 69,9% των απασχολούμενων.
Από το 2011 έως το 2020 το ποσοστό των απασχολούμενων στις ηλικίες 15-24 (τρίτο τρίμηνο από 10,3% σε 12,8%), 25-29 (τρίτο τρίμηνο από 14,5% σε 15,5%) και 45-64 ετών (τρίτο τρίμηνο από 30,5% σε 34,6%) αυξάνεται, επιβεβαιώνοντας ότι τα καταλύματα και η εστίαση προσφέρουν ευκαιρίες απασχόλησης σε ομάδες του πληθυσμού που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στην αγορά εργασίας.
Η πλειονότητα των απασχολούμενων τόσο στα καταλύματα και την εστίαση όσο και στους άλλους κλάδους είναι άνδρες. Παρόλα αυτά το ποσοστό των γυναικών στα καταλύματα και την εστίαση (τρίτο τρίμηνο 2020: 47%) είναι συγκριτικά υψηλότερο των άλλων κλάδων (τρίτο τρίμηνο 2020: 41,7%) .
Η πορεία αποκλιμάκωσης της ανασφάλιστης εργασίας την περίοδο 2011-2019 ανακόπηκε το 2020 καθώς το ποσοστό ανασφάλιστης εργασίας αυξήθηκε από 1,5% σε 2,8% στα καταλύματα και από 4,3% σε 5,4% στην εστίαση, από 2,4% σε 2,8% στους άλλους Κλάδους και από 2,5% σε 3% συνολικά. Το 2020, οι ανασφάλιστοι στα καταλύματα αντιπροσώπευαν το 1,7% (1,9 χιλ.) του συνόλου, στην εστίαση το 12,6% (14,7 χιλ.) και στους άλλους Κλάδους το 85,8% (100,2 χιλ.).
Οι περιοχές με την υψηλότερη απασχόληση
Οι Περιφέρειες της Αττικής (32,9%) και της Κεντρικής Μακεδονίας (13,3%) καταγράφουν τα υψηλότερα μερίδια απασχολούμενων στα καταλύματα και την εστίαση για το 2020 και ακολουθούν οι τουριστικές Περιφέρειες της Κρήτης (8,9%) και του Νοτίου Αιγαίου (7,9%). Αναφορικά με τους απασχολούμενους για το 2020 στα καταλύματα, οι Περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου (22,2%) και Κρήτης (17,4%) κατέγραψαν τα υψηλότερα ποσοστά ενώ αντίστοιχα στην εστίαση τα υψηλότερα ποσοστά σημειώθηκαν στις Περιφέρειες Αττικής (36,9%) και Κεντρικής Μακεδονίας (14,6%). Επίσης, οι Περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου (23,1%), Ιονίων Νήσων (20,3%), Κρήτης (13,2%), Βορείου Αιγαίου (12%) και Ηπείρου (10,1%) εμφάνισαν τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης στον κλάδο «Δραστηριότητες Υπηρεσιών Παροχής Καταλύματος και Εστίασης» ως προς το σύνολο της απασχόλησης της εκάστοτε Περιφέρειας.
