Η νέα μελέτη της διαΝΕΟσις, που θα δημοσιευτεί το επόμενο διάστημα, στοχεύει στην κατάθεση ενός νέου στρατηγικού σχεδίου με στόχο την ανάπτυξη του δικτύου τουριστικών λιμενικών υποδομών και υπηρεσιών προς όφελος της εθνικής οικονομίας.
Το προτεινόμενο σχέδιο στρατηγικής διοίκησης για τη βελτίωση της δομής, διαχείρισης και λειτουργίας των τουριστικών λιμένων είναι σε θέση να διαμορφώσει ένα επαρκές δίκτυο τουριστικών λιμένων με βελτιωμένη απόδοση, το οποίο θα είναι ελκυστικό για τον χρήστη αλλά και στους δυνητικούς επενδυτές. Υπό τις συνθήκες αυτές, αναμένεται ότι θα δημιουργηθούν πρόσθετα οικονομικά οφέλη σε τοπικό και σε εθνικό επίπεδο.
Η μελέτη διατυπώνει εναλλακτικά σενάρια στη βάση της εφαρμογής του προτεινόμενου σχεδίου στρατηγικής διοίκησης και των νέων θέσεων ελλιμενισμού που θα μπορούσαν να δημιουργηθούν, λαμβάνοντας υπόψη το υφιστάμενο δίκτυο χωροθετημένων τουριστικών λιμένων. Χρησιμοποιώντας δεδομένα από πρόσφατες μελέτες οικονομικών επιπτώσεων της αγοράς των τουριστικών λιμένων αλλά και των σκαφών αναψυχής, η μελέτη προχωρά σε εκτίμηση των επιπτώσεων κάθε σεναρίου τόσο σε οικονομικούς όρους, όσο και σε όρους θέσεων απασχόλησης.
Τα 3 Σενάρια
Το πρώτο σενάριο, που είναι και το απαισιόδοξο αναφέρεται στην περίπτωση όπου δεν εφαρμόζεται το προτεινόμενο σχέδιο στρατηγικής διοίκησης των τουριστικών λιμένων και απουσιάζει η ολοκληρωμένη πρωτοβουλία αύξησης των θέσεων ελλιμενισμού τουριστικών σκαφών. Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν αναμένεται κάποια ουσιαστική αλλαγή στην έκταση της συνεισφοράς του κλάδου στην εθνική οικονομία και απασχόληση.
Το δεύτερο σενάριο, που είναι το αισιόδοξο αφορά στην περίπτωση όπου το προτεινόμενο σχέδιο στρατηγικής διοίκησης εφαρμόζεται μερικώς και όχι στο σύνολό του. Παρόλα αυτά δημιουργεί τις προϋποθέσεις κατασκευής 15% του συνόλου των ήδη χωροθετημένων θέσεων ελλιμενισμού την περίοδο 2022-2031. Εκτιμάται ότι στο σενάριο αυτό και για σύνολο της δεκαετίας 2022-2031 θα δημιουργήσει μία σωρευτική οικονομική επίπτωση της τάξης των 1,58 δισ. ευρώ. Από το έτος 2031 και έπειτα το αισιόδοξο σενάριο θα δημιουργεί κατ’ έτος μία συνολική οικονομική επίπτωση (άμεση και έμμεση) 332,9 εκατ. ευρώ ενώ θα συντηρεί περί τις 4.652 θέσεις άμεσης απασχόλησης.
Το τρίτο σενάριο, που είναι το βέλτιστο, αναφέρεται στην εφαρμογή του προτεινόμενου σχεδίου στρατηγικής διοίκησης στο μεγαλύτερο τμήμα του, το οποίο αναμένεται να δημιουργήσει συνθήκες επανεκκίνησης του κλάδου, αύξησης της ανταγωνιστικότητάς του και προσέλκυσης ιδιωτικών κεφαλαίων. Συνολικά το 30% των υφιστάμενων χωροθετημένων και μη κατασκευασμένων θέσεων ελλιμενισμού, κατασκευάζεται και λειτουργεί. Στο σύνολο της εξεταζόμενης περιόδου (2022-2031) οι 5.164 νέες θέσεις ελλιμενισμού θα δημιουργήσουν αθροιστικά μία οικονομική συνεισφορά της τάξεως των 2,86 δισ. ευρώ. Από το έτος 2031 και έπειτα, οι νέες θέσεις ελλιμενισμού θα συνεισφέρουν οικονομικά (άμεση και έμμεση επίπτωση) με 602,7 εκατ. ευρώ ενώ θα συντηρούν 8.422 θέσεις εργασίας σε ετήσια βάση.
H συνεισφορά του θαλάσσιου τουρισμού στην απασχόληση και την οικονομία
Ο θαλάσσιος τουρισμός αποτελεί οικονομική δραστηριότητα με σημαντική συνεισφορά στην απασχόληση και την εθνική οικονομία. H Ελλάδα αποτελεί ιδιαίτερα δημοφιλή προορισμό. Με μια ακτογραμμή 13.700 χιλιομέτρων και αξιοσημείωτο τουριστικό δυναμικό, έναν σημαντικό στόλο σκαφών αναψυχής -που περιλαμβάνει και σημαντικό αριθμό mega-yachts (σκάφη με μήκος το οποίο υπερβαίνει τα 24 μέτρα)-, μικρές αποστάσεις μεταξύ προορισμών, πλούσιο πολιτιστικό και ιστορικό δυναμικό και ένα φυσικό περιβάλλον ιδιαίτερου κάλλους, η χώρα συνδυάζει δυνητικά όσα επιζητεί ο ιδιοκτήτης/χρήστης επαγγελματικών σκαφών αναψυχής.
Με τη δυναμική του κλάδου να δημιουργεί προοπτικές περαιτέρω συμβολής στην οικονομική ανάπτυξη, τα τελευταία χρόνια έχει βρεθεί στο επίκεντρο η αναζήτηση των κατάλληλων θεσμικών παρεμβάσεων για την ενίσχυση της παρουσίας τουριστικών σκαφών αναψυχής και της ανάπτυξης των τουριστικών λιμένων.
Η ανάπτυξη των κατάλληλων τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων οι οποίες θα εξυπηρετήσουν τα σκάφη αναψυχής αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της εν λόγω δημόσιας συζήτησης, ως προϋπόθεση για την ενίσχυση της παρουσίας και παραμονής τουριστικών σκαφών αναψυχής. Το ελληνικό κράτος αναγνώρισε έγκαιρα τη σημασία της διαμόρφωσης ενός δικτύου τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων με επαρκή χωρητικότητα και ποιοτικά χαρακτηριστικά, ως ουσιώδη προϋπόθεση για την προσέλκυση ιδιόκτητων σκαφών αναψυχής, αλλά και ως το απαραίτητο συμπληρωματικό στοιχείο για την ανάπτυξη των επαγγελματικών σκαφών αναψυχής τα οποία μπορούν να δημιουργήσουν πρόσθετες οικονομικές ωφέλειες.
Να σημειωθεί ότι παρά την πληθώρα χωροθετημένων εγκαταστάσεων, μέχρι σήμερα έχει κατασκευαστεί και λειτουργεί μόνο το 22,02% του χωροθετημένου δικτύου μαρινών -ή το 30,9% των θέσεων ελλιμενισμού- με βάση τις προβλέψεις της νομοθεσίας του 1993.
Η πρόκληση
Λαμβάνοντας υπόψη τις εξελίξεις στο ευρύτερο περιβάλλον, ειδικότερα τη δυναμική ανάπτυξη του παγκόσμιου στόλου σκαφών αναψυχής (τουλάχιστον μέχρι την πανδημία), και το γεγονός ότι ο ανταγωνισμός στην ευρύτερη περιοχή της Ελλάδας βαίνει συνεχώς αυξανόμενος, καθώς γειτονικές χώρες (π.χ. Ιταλία, Κροατία, Κύπρος, Τουρκία) προχωρούν σε επενδύσεις τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων, η Ελλάδα καλείται να διαμορφώσει τις κατάλληλες δημόσιες πολιτικές για την περαιτέρω ανάπτυξη των τουριστικών λιμένων. Μέσω των κατάλληλων στρατηγικών θα μπορέσει να παρακολουθήσει τις εξελίξεις στον κλάδο και να διαμορφώσει ένα ανταγωνιστικό προϊόν, παράγοντας μεγαλύτερα οφέλη και πρόσθετες θέσεις απασχόλησης.
Παρά τις ευνοϊκές εξελίξεις στον κλάδο των θαλάσσιων σκαφών αναψυχής -την πενταετία 2014-2018 ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης της αγοράς ναυπήγησης σκαφών αναψυχής (σε όρους αξίας) ανήλθε σε 10,45%- οι τουριστικές λιμενικές εγκαταστάσεις δεν έχουν καταφέρει να προσαρμοστούν αποτελεσματικά. Η πλέον πρόσφατη αξιοσημείωτη δημόσια επένδυση για τη δημιουργία νέας μαρίνας στη χώρα έγινε στη Λευκάδα και προστέθηκε στο δυναμικό της χώρας το 2003. Νησιά εμβληματικά στον ελληνικό τουριστικό χάρτη, όπως η Σαντορίνη, η Μύκονος και η Κρήτη είτε δεν διαθέτουν καμία μαρίνα, είτε διαθέτουν υποδομές οι οποίες δεν συμβαδίζουν με το επίπεδο του ευρύτερου τουριστικού προϊόντος που διαθέτουν.
H κατάσταση σήμερα
Η γεωγραφική ιδιομορφία αρκετών ευρωπαϊκών χωρών συμβάλλει στην ανάπτυξη του γιώτινγκ και των τουριστικών λιμένων. Η εκτεταμένη ακτογραμμή πολλών κρατών, η ύπαρξη νησιωτικών κρατών, αλλά και ποτάμιων δικτύων, δημιουργούν συνθήκες για την προώθηση του θαλάσσιου τουρισμού στον οποίο συμπεριλαμβάνονται και τα σκάφη αναψυχής. Συνολικά, οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου υπολείπονται σε αριθμό τουριστικών λιμένων σε σχέση με τις βόρειο-ευρωπαϊκές χώρες, αλλά υπερτερούν σε θέσεις ελλιμενισμού.
Υπάρχει μία διαφορετική προσέγγιση σε ό,τι αφορά τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη δικτύου τουριστικών λιμένων μεταξύ Βόρειας και Νότιας Ευρώπης. Στη Βόρεια Ευρώπη υπάρχουν περισσότεροι αλλά μικρότεροι σε χωρητικότητα τουριστικοί λιμένες. Στη Νότια Ευρώπη έχει αναπτυχθεί ένας μικρότερος αριθμός τουριστικών λιμένων με πολύ μεγαλύτερους σε χωρητικότητα τουριστικούς λιμένες. Η Βόρεια Ευρώπη ενδεχομένως ακολουθεί ένα μοντέλο διαμόρφωσης δικτύου με λίγους (σε αριθμό) κεντρικούς και μεγάλους τουριστικούς λιμένες και πολλούς μικρότερους “δορυφόρους” τουριστικούς λιμένες. Στον αντίποδα, οι χώρες της Νότιας Ευρώπης φαίνεται να ακολουθούν ένα μοντέλο οργάνωσης δικτύου με πολλούς μεγάλους τουριστικούς λιμένες και λιγότερους, μεσαίου μεγέθους τουριστικούς λιμένες δορυφόρους.
Σημαντική ποιοτική παράμετρος για κάθε δίκτυο τουριστικών λιμένων είναι η πυκνότητα του δικτύου, η οποία μπορεί να αποδοθεί με τον υπολογισμό των διαθέσιμων θέσεων ελλιμενισμού ανά χιλιόμετρο ακτογραμμής. Σε σύγκριση με τα υπόλοιπα μεσογειακά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε Μεσόγειο και Αδριατική, η Ελλάδα υστερεί σε πυκνότητα θέσεων ελλιμενισμού, διαθέτοντας σύμφωνα με τα στοιχεία 0,5 θέσεις ελλιμενισμού ανά χιλιόμετρο ακτογραμμής.
Όπως προαναφέρθηκε περισσότερες εγκαταστάσεις έχουν χωροθετηθεί αλλά δεν έχουν προχωρήσει στο στάδιο της κατασκευής. Επιπρόσθετα, ένας αριθμός τουριστικών λιμένων έχει κατασκευαστεί αλλά δεν λειτουργεί. Μόλις 37 από τους 168 χωροθετημένους τουριστικούς λιμένες βρίσκονται στο στάδιο της λειτουργίας, ποσοστό 22%. Από τις 27.512 χωροθετημένες θέσεις ελλιμενισμού σκαφών αναψυχής είναι σήμερα διαθέσιμες μόνο το 30,9%, ή συνολικά 8.499 θέσεις.
Το είδος των τουριστικών λιμένων σε λειτουργία αποτελεί ένδειξη προτεραιοτήτων των επενδύσεων. Από τις συνολικά 62 χωροθετημένες μαρίνες που έχουν κατασκευαστεί και λειτουργούν οι 23, ποσοστό 37,1%. Από τις 12 χωροθετημένες ιδιωτικές τουριστικές λιμενικές εγκαταστάσεις λειτουργούν οι 9, ποσοστό 75%. Από τα 72 χωροθετημένα καταφύγια λειτουργούν μόλις τα 5, ποσοστό 6,9% και από τα 22 χωροθετημένα αγκυροβόλια, δεν έχει λειτουργήσει κάποιο έως σήμερα.
Σε ό,τι αφορά τους φορείς διοίκησης και εκμετάλλευσης των τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων, η συντριπτική πλειοψηφία των χωροθετημένων θέσεων ελλιμενισμού σχεδόν κατανέμεται ισόρροπα μεταξύ ιδιωτικών φορέων διοίκησης και εκμετάλλευσης, οι οποίοι έχουν την ευθύνη του 44,5% των τουριστικών λιμένων της επικράτειας, και στα Δημοτικά και Διαδημοτικά Λιμενικά Ταμεία (45,8% των τουριστικών λιμένων της επικράτειας). Το 5,7% του συνολικού αριθμού τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων διαχειρίζονται Οργανισμοί Λιμένων Α.Ε. και το 3,1% των φορέων λειτουργούν ως Λιμενικά Ταμεία.
Προτεινόμενες πολιτικές
Το προτεινόμενο σχέδιο στρατηγικής διοίκησης αποτελείται από 4 πυλώνες, με κάθε πυλώνα να περιλαμβάνει συγκεκριμένες, στοχευμένες, δράσεις. Καθεμία από τις προτεινόμενες στρατηγικές εξειδικεύεται σε μέτρα πολιτικής. Στο πλαίσιο των προτεινόμενων πολιτικών, δύο πρωτοβουλίες κρίνονται ως οι σημαντικότερες:
-Η αξιολόγηση του δικτύου των ήδη χωροθετημένων τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων. Η πολιτική της αξιολόγησης μπορεί να οδηγήσει στη διαμόρφωση ενός δικτύου τουριστικών λιμένων το οποίο θα είναι υλοποιήσιμο, απαλλαγμένο από περιπτώσεις χωροθετημένων λιμένων οι οποίοι λιμνάζουν δημιουργώντας εμπόδια στον σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός ανταγωνιστικού δικτύου. Επιλέγοντας τις κατάλληλες περιπτώσεις τουριστικών λιμένων οι οποίοι μπορούν να ολοκληρωθούν κατασκευαστικά, η αξιολόγηση των ήδη χωροθετημένων τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων, με τη διαμόρφωση τελικών προτάσεων, μπορεί να συμβάλλει άμεσα στην οριστικοποίηση ενός δικτύου με επαρκέστερη χωρική κάλυψη και πυκνότητα.
-Η αναμόρφωση της διαγωνιστικής διαδικασίας της παραχώρησης τουριστικών λιμένων, καθώς σήμερα υπάρχει ανομοιογένεια διαγωνιστικών διαδικασιών με αποτέλεσμα να επηρεάζονται αρνητικά οι προθέσεις των εν δυνάμει επενδυτών και, συνεπώς, ο υγιής ανταγωνισμός στον κλάδο. Προς την κατεύθυνση αυτή προτείνεται η υιοθέτηση συγκεκριμένης πολιτικής, χρησιμοποιώντας και αξιοποιώντας θετικές πρακτικές από το εξωτερικό (Ιταλία), για τη διαμόρφωση μίας ενιαίας διαδικασίας παραχωρήσεων με συγκεκριμένους στόχους.
Στις προτεινόμενες πολιτικές ανάπτυξης του κλάδου των τουριστικών λιμένων ο ρόλος του Υπουργείου Τουρισμού είναι, αυτονόητα, κομβικός. Το Υπουργείο Τουρισμού αποτελεί τον φορέα ο οποίος καλείται να αναλάβει τις πρωτοβουλίες διαμόρφωσης και προώθησης της υλοποίησης των αλλαγών που απαιτούνται αλλά και τις παρεμβάσεις με στόχο τη βελτίωση του δικτύου των τουριστικών λιμένων και των παρεχόμενων από αυτούς υπηρεσιών. Σε θέματα όπου απαιτείται συλλογική δράση φορέων της Πολιτείας, το Υπουργείο Τουρισμού καλείται να ηγηθεί του συντονισμού. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η πρόταση δημιουργίας μίας αναβαθμισμένης διυπουργικής επιτροπής εργασίας για την επεξεργασία συνεργατικών πολιτικών, προκειμένου να διαμορφωθούν οι συνθήκες και οι απαραίτητες διαδικασίες) οι οποίες θα διευκολύνουν την εφαρμογή ενιαίων στρατηγικών ανάπτυξης, προσέλκυσης και οριστικοποίησης ιδιωτικών επενδύσεων.
Θα πρέπει στο σημείο αυτό να τονιστεί και ο σημαντικός ρόλος που κατέχει το Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) όσον αφορά στη διαμόρφωση πρωτοβουλιών για την εύρεση επενδυτών και την εφαρμογή πολιτικών για τους τουριστικούς λιμένες. Στην κατοχή του ΤΑΙΠΕΔ βρίσκονται 17 τουριστικοί λιμένες/μαρίνες, με τους ρυθμούς υλοποίησης του σχετικού προγράμματος αποκρατικοποίησης να είναι ενδεικτικοί των πολλαπλών προϋποθέσεων, καθώς και των δυσκολιών, για την οριστικοποίηση των διαδικασιών παραχώρησης δικαιωμάτων εκμετάλλευσης τουριστικών λιμένων.
